Madonna: onverwoestbare, eigengereide popkoningin

‘Everything is connected’

Mijn motto is: ‘Everything is connected, everything in the Creation.’ Dat is het basisprincipe van Thomas Pynchons postmoderne aanklacht tegen de waanzin van oorlogen, Gravity’s Rainbow ( 1973). Als biograaf word je vaak getroffen door samenhang. Een paar weken geleden schreef ik hier een recensie over de biografie van de spion Marguerite Harrison. Mijn thema was het schemergebied tussen biografie en bio-fictie. Ik had net daarvoor een luchtige thriller gelezen – en wie schetste mijn verbazing toen ik in het dankwoord zag dat de die thriller gebaseerd was op het levensverhaal van een geheim agent. EnNRC kopt over Madonna’s recente optreden in Antwerpen juist deze maand: ‘Madonna eist haar plek terug op de troon als onverwoestbare, eigengereide popkoningin.’

Nog een voorbeeld: mijn vorige recensie voor biografieportaal ging over Betty Friedan. Ergens aan het begin van haar Madonna biografie schrijft Mary Gabriel dat

‘It was left to pioneering feminist Betty Friedan to offer the sole adult support for Madonna. “She’s courageous and gutsy . . . and I think her appeal is that she is feminine, she is herself, she is sexual, but she’s strong.”’

Aan het begin? Wel, op Kindle pagina 281. Maar gezien het feit dat de biografie meer dan twaalfhonderd pagina’s telt (zonder bibliografie en eindnoten, dan komen er nog eens zo’n tweehonderd bij) mag ik dat toch wel als begin kwalificeren. Voor mij, een lezer die gewoon wat meer over Madonna wil weten, is deze biografie veel te dik. Ongeveer op de helft had ik mijn buik vol van de detaillistische beschrijvingen van Madonna’s songs, optredens, films, video’s, kostuums, en ook van de korte karakteristieken van de honderden mensen met wie ze werkte. Ik kreeg de neiging om stukken over te slaan, maar consciëntieuze recensent die ik ben, heb ik, uiteindelijk, iedere pagina gelezen en zelfs de bibliografie en noten snel gescand.  

Ik benadruk: voor mij veel te lang. Ik kan me indenken dat een fanatieke Madonna-fan deze details juist koestert. Voor hen zou dan een index handig geweest zijn. Inderdaad, weer een paar honderd pagina’s erbij, maar de index zou voor de echte fijnproever, net als nu bibliografie en eindnoten, alleen op internet gezet kunnen worden.

Serieus

Tussen de berg biografieën over Madonna valt Madonna: A Rebel Life op omdat Gabriel haar onderwerp uiterst serieus neemt. Popbiografieën hangen immers vaak van roddels aan elkaar. Maar Madonna is niet zomaar een popidool. Al in het begin van de jaren negentig, slechts zo’n tien jaar nadat zij ons blikveld en bewustzijn binnenstormde, werden er al colleges over haar gegeven aan, bijvoorbeeld, Harvard en Princeton. Dat vond het befaamde poptijdschrift Rolling Stone destijds een beetje te veel van het goede. Rolling Stone suggereerde dat we een halve eeuw moesten wachten met bestuderen wat Madonna ons kon leren over onze cultuur en onszelf. Was ze niet ‘just a Midwestern girl in a bustier?’ Ik vroeg me dat eveneens af. Maar wij hadden het mis. Gabriel laat overtuigend zien dat Madonna vanaf het eerste uur een fenomeen was, een icoon met een enorme invloed op de westerse cultuur en sociale geschiedenis. 

Ik vat even samen. Madonna is een rebelse pionier die het traditionele rockconcert heeft veranderd in een volwaardige theaterervaring. Waar zouden, bijvoorbeeld, Beyoncé en Taylor Swift zijn zonder Madonna als rolmodel? Zij heeft daarnaast de muziekvideo verheven van verkoopinstrument tot kunstvorm. Ze nam het heft in handen over haar eigen muziek en merchandise. Maar haar grootste prestatie stelt Gabriel, is sociaal. In het begin van Madonna’s carrière, in de vroege jaren tachtig, was het ongewoon om zwarte en witte artiesten samen te zien op het podium. Madonna bestreed deze vooroordelen en trad op met dansers in vijftig tinten, van lichtbeige tot donkerbruin. Daarnaast waren veel van haar mannelijke dansers openlijk homoseksueel. En dat terwijl homoseksualiteit pas in 1973 door de American Psychiatric Association was verwijderd van de lijst van geestesziekten. Een paar jaar later, in 1981, publiceerde de New York Times het eerste artikel over een zeldzame longontsteking aangetroffen bij homoseksuele mannen. AIDS, aanvankelijk GRID, Gay Related Immune Deficiency Disorder genoemd, werd gezien als de toorn Gods. Het is nu bijna niet meer voor te stellen hoe verwoestend AIDS was, hoezeer lijders aan deze ziekte werden gedecimeerd, gediscrimineerd, gehaat, gemeden. Vanaf het begin van de crisis kwam Madonna voor hen op, bracht geld voor hen bijeen en riep in het puriteinse Amerika openlijk op tot safe seks. Ze werd uitgemaakt voor ‘Satan’s spawn.’

Seks

Ik vind mijzelf niet puriteins, maar had wel moeite met Madonna’s superseksuele uitstraling. Moest ze nu echt zo nodig liggen krioelen op het podium om haar carrière verder te helpen? Waarom was ze zo nadrukkelijk een lustobject? Gabriel redeneert echter dat Madonna geen object is, maar subject en dat zij de leiding heeft. Seks, leert Madonna vrouwen, is macht: je lichaam is van jou, doe ermee wat je wilt. Vooruit. Maar zelfs dan, ging haar boek SEX (1992), waarin ze in expliciete poses met allerlei dames en heren te zien was, niet te ver? Dat vonden velen met mij. SEKS werd onder andere verbannen in Ierland en Australië, hetgeen niet wegneemt dat de 750.000 exemplaren – in een condoom-achtige omhulsel – in een mum van tijd waren uitverkocht. Mocht je geïnteresseerd zijn: een tweedehands exemplaar met CD kost nu zo’n 400 Euro.

Madonna

Madonna, de maagd Maria, is een uitstekend gekozen artiestennaam voor een vrouw die zich verzet tegen haar katholieke achtergrond, die ze tegelijkertijd diep in zich meedraagt, en voor een vrouw die de patriarchale dichotomie tussen maagd en hoer afwijst. Ironisch genoeg is Madonna haar echte naam. Ze is genoemd naar haar moeder, die op 28-jarige leeftijd stierf, zwanger van haar zesde kind. Madonna was toen pas vijf en Gabriel noemt dit ‘the ultimate abandonment.’ Madonna zelf kreeg haar eerste kind toen ze achter in de dertig was, maar heeft er nu zes, de laatste vier geadopteerd uit Malawi. Zoals alles in haar leven, ging ook de adoptie van haar kinderen met veel publicitair geweld en schandaal gepaard. Waarom golden voor deze ster niet dezelfde adoptieregels als voor gewone stervelingen?

Schandalen achtervolgden Madonna, al was het maar omdat ze zich niet kon vertonen zonder dat ze op de hielen werd gezeten door paparazzi. Deze paparazzi waren het ook die een grote druk legden op haar huwelijk met filmster Sean Penn, die geregeld gewelddadig tegen hen optrad – en daardoor zelfs in de gevangenis belandde. Na Sean Penn waren er nog vele anderen, maar Gabriel laat zich niet te veel afleiden door Madonna’s liefdesperikelen. Ze concentreert zich op Madonna’s werk en sociaal-culturele invloed. Dat is, gezien de overvloed van roddelartikelen een uiterst verstandige keus.  Af en toe is de biograaf iets te hagiografisch: Madonna kan in haar ogen nauwelijks iets fout doen. Dat neemt niet weg dat Gabriel er uitstekend in slaagt te laten zien hoe fantastisch Madonna is. Zangeres, schrijver, filmster, regisseur, zakenvrouw, videomaker, activiste, moeder, sekssymbool, haar tijd vooruit, zichzelf steeds opnieuw uitvindend. Gabriel heeft het verdiend, vind ik, dat haar biografie even goed verkoopt als SEX. Ik ben dankzij haar Madonna-fan geworden en heb er spijt van dat ik geen kaartje heb gekocht voor haar Celebration tour in Amsterdam in December. Veertig jaar Madonna! Hoe meer hoe beter. 

Madonna: A Rebel Life
Mary Gabriel
Coronet Books
ISBN hardcover 9781529332001
ISBN paperback 9781529332018
ISBN e-book 9781529332025
Verschenen in oktober 2023

Bestelinformatie