‘Ich habe ein Gesicht bekommen, aber ich habe nicht mein Gesicht bekommen,’ zei Gustaf Gründgens, toen hij in 1920 – negentien jaar oud – als acteur bij de Städtischen Bühnen Halberstadt doorbrak. Voor menigeen is dat het gezicht van de nietsontziende opportunist, de protégé van Hermann Göring, die in het theater van de verschrikking, het Derde Rijk geheten, alle kansen kreeg om op het toneel te floreren en die kansen met beide handen aangreep. Klaus Mann vereeuwigde hem op die wijze, in diens sleutelroman Mephisto. In 1981 werd het boek verfilmd door István Szabó, met Klaus Maria Brandauer in de rol van Gustaf Gründgens.
In zijn biografie van Gustaf Gründgens zet Thomas Blubacher een aantal zaken recht. Gründgens was in het Derde Rijk niet de vogel in de gouden kooi die dagelijks om zijn leven moest vrezen, zoals hij na de oorlog ter verdediging op de frontale aanval van Klaus Mann graag verkondigde. Maar hij was ook niet de gewetenloze meeloper waarvoor Mann hem hield. Aan Jud Süss, het antisemitische wangedrocht dat Veit Harlan in opdracht van Joseph Goebbels in 1940 maakte, weigerde hij mee te werken. Paul Henckels en zijn echtgenote Thea Grodtzinsky, die volgens de Neurenberger rassenwetten het concentratiekamp moesten vrezen, vonden een veilig heenkomen in zijn theater. Toen de communistische toneelspeler Ernst Busch in 1944 wegens hoogverraad ter dood werd veroordeeld, bekostigde Gründgens een advocaat voor Busch en nam hij het publiekelijk voor hem op bij zijn vriendjes in de nazi-top. ‘Gründgens ist tatsächlich der Einzige gewesen, der für mich eingetreten ist und der mir indirekt das Leben gerettet hat,‘ verklaarde Busch na de oorlog.
Thomas Blubacher doet in zijn biografie recht aan de betekenis die Gründgens voor het Duitse theater heeft gehad. Gründgens omschreef zichzelf als een ‘Fanatiker der Präzision, ein geschworener Feind alles Zufälligen, Unklaren und Unkontrollierbaren.’ Van method acting moest hij weinig hebben, zijn paradigma was er één van het klassieke theater. ‘Der Zuschauer soll verstehen, was der Schauspieler sagt. Der Schauspieler soll verstehen, was der Dichter sagt, und der Dichter soll verstehen, was er selbst sagt.’
De vermeende zelfmoord op 7 okober 1963 is twijfelachtig. Gustaf Gründgens, zijn leven lang medicijnverslaafd, liet op het vakantieadres in Manila een briefje achter voor zijn toenmalige minnaar Jürgen Schleiß. ‘Ich habe glaube ich zu viel Schlafmittel genommen, mir ist ein bisschen komisch. Laß mich ausschlafen.’
Gustaf Gründgens. Biographie
Thomas Blubacher
Henschel Verlag
ISBN 9783894877026
Verschenen februari 2013
