Vijf jaar na de dood van Karl Marx scheen het morgenrood boven de oevers van de Thames en de arbeiderswijken van East End eindelijk aan te breken. Londen kende een reeks massastakingen die het land voorgoed zouden veranderen. Het begon met de London Matchgirls Strike van 1888. Daarna kwam het proletariaat van Silvertown massaal in opstand, gevolgd door de gas- en dokwerkers in het havengebied van Londen. Het eisenpakket? Minimumloon, betere arbeidsomstandigheden en de invoering van een achturige werkdag. Het resultaat? De verankering van de vakbeweging in de organisatie van de Britse arbeidersklasse. Spil in deze “Proletariërs aller landen, verenigt U” was Eleanor Marx, geboren in 1855.
De kinderen van Karl Marx, zo leerden we al in zijn biografie van Mary Gabriel, waren het gedachtegoed van hun vader hartstochtelijk toegedaan. Rachel Holmes richt zich in Eleanor Marx. A Life op de jongste dochter van Karl Marx. Holmes schreef een “absorving biography” volgens Jeanette Winterson in The Telegraph. “The story of this remarkable life is so well told, with a rare combination of pace, verve and scholarship, that the reader is soon a daily visitor to the Marx household.”
Een huishouden dat het door de buitenparlementaire activiteiten van vaderlief niet breed had, al sprong Friedrich Engels regelmatig bij. Eleanor zag het levenslicht in een tweekamerappartement in Soho, toentertijd de rosse buurt van Londen. Haar opleiding beperkte zich tot het onderricht van haar vader, die daar kennelijk zo bedreven in was dat ze in haar volwassen leven de kost kon verdienen als vertaalster (onder andere van Madamme Bovary van Gustave Flaubert). Volgens de Pruisische spion die het gezin schaduwde, ging het er in huize Marx gezellig aan toe. Felle politieke discussies werden afgewisseld met huiselijk vermaak.
Zo al niet meest radicale was Eleanor zonder meer de meest reislustige onder de dochters van Marx. Ze was kind aan huis bij de Europese kopstukken van de Tweede Internationale. (In die hoedanigheid bezocht ze ook Floor Wibaut in 1897, zo leren we uit diens onlangs gepubliceerde biografie van Herman de Liagre Böhl). Met haar pamflet The Woman Question is haar bijdrage aan de eerste feministische golf evident. Sociale ongelijkheid is een klassenfenomeen, geen seksefenomeen. Vrouwen en mannen moeten als gelijkwaardige partners gemeenschappelijk optrekken in de sociale strijd.
In haar persoonlijke leven ging dat gemeenschappelijk optrekken bepaald niet van een leien dakje. Edward Aveling was een schuinsmarcheerder, wiens ontrouw Eleanor in 1898 tot zelfmoord dreef. Dat is althans de officiële lezing. Rachel Holmes neemt de geruchten serieus die kort na de dood van Eleanor Marx de ronde deden. De doktersrecepten waarmee ze aan het blauwzuur kwam, waren op naam van Aveling uitgeschreven. Door de erfenis van Engels was ze op het moment van haar overlijden behoorlijk welgesteld. Haar testament, waarin Aveling werd onttroond als haar enige erfgename, had hij kort voor haar dood achterover gedrukt. Het tragische einde van de “mother of socialist feminism” heeft alle schijn van een ordinaire roofmoord.
Eleanor Marx. A Life
Rachel Holmes
Bloomsbury Publishing PLC
ISBN 9780747583844
Verschenen mei 2014
