Wat heeft Karl Marx ons vandaag de dag nog te vertellen? Die vraag kwam zeker niet als eerste op bij Jonathan Sperber toen hij besloot de zoveelste biografie van Marx te schrijven. Integendeel, Sperber presenteert Karl Marx als een negentiende-eeuwse denker. ‘The view of Marx as a contemporary whose ideas are shaping the modern world has run its course and it is time for a new understanding of him as a figure of a past historical epoch,’ schrijft Sperber in zijn inleiding. Tegenover de verrassend actuele inzichten van Marx staan net zoveel ideeën die gedateerd zijn. Marx was een kind van zijn tijd, gevormd door – wat Eric Hobsbawn heeft genoemd – de ‘dual revolution’: de negentiende eeuw stond voor de uitdaging een antwoord te formuleren op de Franse Revolutie, waaruit de verschillende ismen zijn voortgekomen, en de Industriële Revolutie, die de traditionele agrarische samenleving voorgoed heeft ondermijnd.
Sperber plaats Marx vooral in het denkkader van het positivisme, waarin de wereldgeschiedenis wordt voorgesteld als een gestage rationele opgang naar een heilzame staat van vrijheid en gelijkheid. Marx is daarin niet alleen schatplichtig aan Hegel, maar absorbeerde met eenzelfde gretigheid het werk van Henri de Saint-Simon en Auguste Comte. Hij was geinteresseerd in de evolutietheorie van Charles Darwin, al kon hij het maar moeilijk verkroppen dat die zogeheten evolutie geen hoger doel scheen te dienen. De survival of the fittest, erin gebracht door Herbert Spencer, sprak hem meer aan, al stonden de twee in hun economische theorieën diametraal tegenover elkaar.
Sperber heeft oog voor de persoonlijke noden van de man en de invloed die zijn armoedige bestaan op zijn denken had. Karl Marx was ook een broodschrijver, een platzakke journalist die niet schuwde van zijn geloof af te stappen als zijn gehoor daarom vroeg. In zijn toespraak voor de liberale Demokratische Gesellschaft verkondigde hij doodleuk dat hij het revolutionair dictatorschap van een bepaalde klasse een belachelijke gedachte vond, terwijl hij die zes maanden eerder in Het communistische manifest aan het proletariaat had toebedeeld.
Karl Marx. A Nineteenth Century Life
Jonathan Sperber
Uitgeverij Liveright
ISBN 0871404672
Verschenen in maart 2013
