Albert Speer en het einde van de mythe van de ‘goede nazi’

In Albert Speer. Eine Deutsche Karriere maakt Magnus Brechtken korte metten met de mythe van de ‘goede nazi’. Brechtken is zeker niet de eerste die vraagtekens zet bij het waarheidsgehalte van de memoires en dagboeken van Albert Speer, maar nooit zijn op zo’n systematische wijze zijn leugens en halve waarheden zo gedeconstrueerd als in deze biografie. Bovendien gaat Brechtken in op de betekenis van Speer voor het naoorlogse Duitsland.

Albert Speer gaf vorm aan de Vergangenheitsbewältigung van de Bondsrepubliek. Hij nam op een welhaast Messiaanse wijze de schuld van het Naziregime op zich. “Dieser Krieg hat eine unvorstellbare Katastrophe über das deutsche Volk gebracht und eine Weltkatastrophe ausgelöst. Es ist daher meine selbstverständliche Pflicht, für dieses Unglück nun auch vor dem deutschen Volk mit einzustehen,” zei Speer tijdens zijn proces in Neurenberg. Tegelijkertijd ontkende hij kennis te hebben gehad van de misdaden van het Hitlerregime. Het tribunaal opende hem de ogen voor de perversiteiten van het Derde Rijk. Als hij al niet wist van Auschwitz, hoe moest de gewone man in de straat dan daarvan weten?

“Es ist die bekannte Suada öffentlicher Selbstgeißelung, die nichts anderes erzeugen will als einen Nebel aus Lügen und falschen Fährten,” merkt Brechtken over Speers schuldbekentenis in Neurenberg op. De moordaanslag die Speer op Hitler in februari 1945 zou hebben voorbereid, verwijst hij naar het rijk der fabelen. Alleen al het aandeel van Speer in de “slavenstaat”, de inzet van dwangarbeiders voor onder andere de bouw van de ondergrondse lanceerinstallaties van de V1- en V2-raketten, had hem in Neurenberg de kop moeten kosten. Daarbij acht Brechtken Speer verantwoordelijk voor de voortzetting van de oorlog, die na het debacle van het Zesde Leger bij Stalingrad in feite verloren was. Hij was de minister van bewapening die met zijn productiecijfers en progaganda van het wonderwapen de hoop op de eindoverwinning levend hield.

Albert Speer biografie — © Bundesarchiv, Bild 146-1979-026-22 / Hoffmann, Heinrich / (CC BY-SA 3.0)

In die functie sanctioneerde Speer ook de bouw van de extra barakken in Auschwitz die “infolge Ostwanderung” in 1942 noodzakelijk was en waarvoor hij op zijn begroting 13,7 miljoen Reichsmark reserveerde. Speer maakte Berlijn “Judenfrei” voor het megalomane Germania-project dat hij met de Führer bekokstoofde, de nieuwe hoofdstad die op de resten van de oude moest herrijzen.

Toen Albert Speer op 1 oktober 1966 de Spandaugevangenis in Berlijn verliet, begon hij een nieuwe carrière: die van de berouwvolle ex-nazi en apolitieke technocraat die zich in de luren had laten leggen door het charisma van Hitler. Zijn biograaf en ghostwriter Joachim Fest en uitgever Wolf Jobst Siedler zagen brood in dat verhaal. Speer was een Duitser onder de Duitsers, en wees hen de weg in hun eigen gewetensonderzoek. In zijn publicaties en mediaoptredens getuigde Speer keer op keer van de massabijeenkomst die hij op 4 december 1930 in Berlijn bijwoonde. Hij hoorde er Hitler spreken, een ‘Erweckungserlebnis’. Wat Speer niet vermeldt is dat hij dan al ruim een half jaar lid was van de partij. De eclatante verkiezingsoverwinning in september van dat jaar, toen de NSDAP de tweede partij van Duitsland werd, moest nog plaatsvinden. Speer was verre van naïef. “Er arbeitete mit an der Eroberung der Macht,” aldus Brechtken.

Wie was Albert Speer? “Ein engagierter Nationalsozialist, Unterstützer Hitlers, Architekturmanager, Kriegslogistiker, Rüstungsorganisator, Mitbetreiber der NS-Rassenpolitik, eine Zentralfigur des Eroberung- und Vernichtungskrieges: Das ist der reale Albert Speer bis 1945.”

Albert Speer. Eine Deutsche Karriere
Magnus Brechtken
Siedler Verlag
ISBN 9783827500403
Verschenen in mei 2017