Tot zijn grote verrassing kreeg het in 2014 geopende aquaduct in de Haak om Leeuwarden, de naam Richard Hageman Aquaduct. Het gaf onderzoeksjournalist, schrijver en Leeuwardenkenner Asing Walthaus, werkzaam bij de Leeuwarder Courant, een goed gevoel. Hij stuitte begin jaren negentig bij toeval op een bericht over deze beroemde Leeuwarder componist en dirigent, die in 1939 een Oscar won. Zijn naam was weggezakt in de vergetelheid maar door Hageman weer opnieuw voor het voetlicht te brengen, zorgde Walthaus voor eerherstel. Nu is er een Engelstalige biografie. Een schrijverscollectief, waarvan Walthaus deel uitmaakt, heeft zijn levensverhaal vastgelegd in Richard Hageman: From Holland to Hollywood, uitgegeven bij Peter Lang, gespecialiseerd in wetenschappelijke boeken en goed voor meer dan 1800 titels per jaar.
Walthaus was altijd al geïnteresseerd in film. In de jaren tachtig schreef hij ondermeer voor het filmblad Skoop. Diverse malen besteedde de journalist in de Leeuwarder Courant aandacht aan Hageman en diens naam mocht dan ook niet ontbreken in het boek Gevierde Friezen in Amerika dat in 2009 verscheen. ,,Nadat het boek in de winkels lag, kreeg ik een berichtje doorgespeeld van een pianist uit Londen die informatie over Hageman wilde.’’ Het bleek te gaan om Nico de Villiers, een Zuidafrikaanse pianist, die verbonden is aan de gerenommeerde instelling Guildhall School of Music and Drama in Londen. Walthaus en de Villiers ontmoetten elkaar in Leeuwarden. De Villiers was bezig te promoveren op de liederen van Hageman. ,,Hij schreef er 69 en Nico heeft ze allemaal uitgevoerd.’’
De twee besloten in eigen beheer een boekje over Hageman uit te brengen met daarin de informatie, die ze tot dan toe verzameld hadden. ,,Nico bezocht veel congressen en was daar intussen professor Kathryn Kalinak tegen het lijf gelopen, een autoriteit op het gebied van filmmuziek. Ik stelde Nico voor haar te vragen het voorwoord te schrijven.’’
Zo geschiedde, maar daar bleef het niet bij. Toen Walthaus in 2016 voor een paar maanden naar New York ging, ontmoette hij Kalinak en tijdens de gezamenlijke lunch ontstond het idee een biografie over Hageman te gaan schrijven. Kalinak zou op zoek gaan naar een uitgever en het schrijverscollectief besloot de taken te verdelen. Walthaus zou het biografische gedeelte over zijn jeugd voor zijn rekening nemen, Kalinak het Hollywooddeel en de Villiers zou zich gaan richten op de muziek.
Muzikaal wonderkind
,,Een bijzonder avontuur’’, noemt Walthaus het schrijfproces, ook omdat de biografie Engelstalig is. ,,Het was vrij intensief. Meestal video-belden we wekelijks maar vorig jaar heeft Kathryn voor een maand een huisje gehuurd in Amsterdam en in die periode kwamen we elk weekend samen. Nico kwam met de trein uit Londen en ik uit Leeuwarden. Een voordeel van zo’n manier van samenwerken is, dat alles wat je geschreven hebt, ook door de twee anderen wordt gelezen. We spaarden elkaar niet en hebben veel veranderingen aangebracht. Het verhaal moet tenslotte goed doorlopen en eenvormig zijn qua stijl. Al met al was het een interessante leerschool.’’
Hageman heeft niet lang in Leeuwarden gewoond. Toen Richard een jaar of vier was, is het gezin verhuisd naar Amsterdam. ,,Richard werd op 9 juli 1881 geboren in de Sint Jacobsstraat. Zijn vader Maurice was muziekleraar, componist, dirigeerde en organiseerde concerten en had een pianohandel. Hij stond als dirigent voor de verre voorloper van het Noord Nederlands Orkest, het Orchest der Vereeniging De Harmonie in Groningen maar werd in 1865 ontslagen. De dirigent stoorde zich mateloos aan het geroezemoes van een groep studenten dat hij aftikte en wegliep. Zijn moeder Francisca Stoetz was zangeres.
Richard ontpopt zich tot een muzikaal wonderkind, althans zo gaat het verhaal. ,,Er wordt verteld, dat hij al op zijn 6e jaar zijn eerste recital gaf maar daar heb ik niets over kunnen vinden. Vast staat wél, dat hij op zijn 18e voor het eerst op de bok stond omdat de dirigent de trein had gemist. Hij was toen werkzaam als assistent dirigent bij de Nederlandse Opera. Die invalbeurt ging hem prima af. De recensenten schreven positief over zijn optreden, alsof hij nooit anders gedaan had.’’
Met zijn eerste vrouw, Rosina van Dijk, vertrok hij naar Parijs, waar hij de begeleider werd van de beroemde zangeres Yvette Guilbert. ,,Zij was aan haar tweede carrière bezig. Haar repertoire bestond voorheen uit pikante Franse liederen maar nu had ze zich op het Middeleeuwse en Renaissance liederen gestort. Met dat programma maakte ze twee lange tournees door Amerika en Richard ging mee.’’
Naar Amerika
Het muzikale klimaat leek hem dermate te bevallen, dat Hageman besloot zijn geluk in Amerika te beproeven. Hij werd dirigent bij The Metropolitan Opera in New York. Walthaus is er tijdens zijn verblijf in New York geweest. ,,Ik heb een bezoek gebracht aan archivaris John Pennino. Het archief bevindt zich in de kelder en bestond, wat Hageman betreft, voornamelijk uit krantenknipsels en een paar foto’s. Pennino nam me mee, nog dieper de catacomben in, om me iets bijzonders te laten zien. Tegen de muur stond een stuk hout. Het bleek het middenstuk van de vloer van het oude Metropolitan te zijn. Volgens de archivaris was de kans groot dat Hageman daar nog op had staan dirigeren. Hij bleef maar aandringen dat ik die ‘’heilige’’ planken toch beslist even moest aanraken. Dat heb ik toen maar gedaan.’’
Tot 1920 bleef Hageman er dirigeren. ,,Ergens in de jaren tien was er nog een schandaaltje dat de kranten haalde. Zijn vrouw betichtte hem ervan veel te vrij om te gaan met zijn pianoleerlinge Renée Thornton en had haar man met een pistool bedreigd. Volgens Hageman was zijn vrouw veel te jaloers en was er niks aan de hand, ook omdat de broer van Renée altijd bij de lessen aanwezig was. Het liep echter uit op een echtscheiding en Hageman trouwde met zijn pianoleerlinge.
,,In New York stond hij midden in het sociale leven, bezocht clubs en society-evenementen. Daarnaast was hij betrokken bij heel veel beginnende opera organisaties. Eind jaren twintig scheidde hij van zijn tweede vrouw en keerde zich ook enigszins af van het podium. Hij zocht de rust om een opera te schrijven. En die kwam er.’’
De première van Caponsacchi vond in 1932 plaats in het Duitse Freiburg im Breisgau. De opera is een paar keer uitgevoerd en kreeg redelijke recensies. Het was de eerste Amerikaanse opera die in Duitsland werd uitgevoerd en in de VS live op de radio te horen was. ,,Hageman zat toen voor een langere periode in Europa met echtgenote nummer drie: Eleonora Rogers. Het echtpaar woonde in Monte Carlo. De opera is trouwens, na nog een uitvoering in de Met, uit beeld verdwenen.’’
Oscar
Eind jaren dertig verkaste het echtpaar naar Los Angeles en Hageman kwam daar in de filmwereld terecht. Hij heeft altijd beweerd dat alles in zijn loopbaan hem gewoon overkwam, maar Walthaus zet daar zijn vraagtekens bij. ,,Hageman was een charmante man, die mensen voor zich wist in te nemen: een netwerker pur sang. Hij verkeerde in de hoogste kringen en deed daar zijn voordeel mee. Dat laat trouwens onverlet dat hij ook echt wel wat kon.’’
Dat bleek opnieuw toen hij in Hollywood aan de slag ging als componist van filmmuziek, onder andere voor regisseur Frank Lloyd. Zijn doorbraak kwam, toen hij in 1939 een Oscar won. ,,Hij componeerde samen met vier andere componisten de muziek voor de film Stagecoach van regisseur John Ford met John Wayne in de hoofdrol. Dat er zoveel componisten waren ingeschakeld, betekende meestal dat er haast bij was. Ieder nam een deel voor zijn rekening. Hageman was niet bij de uitreiking aanwezig. Hij moest iemand begeleiden. Dat vond hij belangrijker.’’
In een interview in de Leeuwarder Courant van 21 augustus 1951, Hageman was toen even in Nederland, zei hij dat hij iedere film beschouwde als een opera: ,,Ik schrijf mijn muziek precies zoals ik zou schrijven voor een opera. Dat kan want soms is er prachtige muziek bij films vooral bij Westerns omdat daar vaak niet al te veel dialoog in voorkomt komt.’’ Met enige zelfspot constateerde hij, dat hij meer muziek schreef voor koeien en paarden dan voor mensen.
Frysk Orkest
Hageman heeft in die tijd ook gesprekken gevoerd met het Frysk Orkest. Walthaus schreef er in de Leeuwarder Courant een column over. ,,Toen Hageman begin jaren vijftig in Nederland was, vertelde hij dat hij van plan was het Frysk Orkest te dirigeren, dat in zijn geboorteplaats was opgericht. De voorzitter van het orkest had in 1954 contact met hem opgenomen. Het Leeuwarder concert is er nooit gekomen.’’
Een uitvoering van zijn Overture in a Nutshell kwam er echter wel, met Walthaus als drijvende kracht. In 2018, het jaar dat Leeuwarden Culturele Hoofdstad was, heeft het Noord Nederlands Orkest tijdens CityProms, het jaarlijkse Leeuwarder festival met klassieke muziek in de open lucht, de compositie van Hageman uitgevoerd. Hij schreef het stuk in 1944. ,,Het was de eerste keer dat het in Europa werd gespeeld en überhaupt de tweede uitvoering. De vorige keer was in 1945 in Los Angeles, toen dirigeerde Hageman zelf.’’
Rond het begin van de jaren vijftig was het gedaan. Hageman trok zich terug in zijn villa in Los Angeles, gaf nog wat lezingen en schreef nog enkele liederen. ,,Hij kon terugkijken op een heel bijzonder leven. Zo nu en dan dook hij nog op in societykringen. Zo was hij aanwezig bij de viering van de 80e verjaardag van Alma Mahler, waar ook Igor Stravinsky een van de gasten was.’’
In 1966 overleed Hageman. Hoe deze beroemde man te karakteriseren? Dat is lastig, zo stelt Walthaus. ,,Er zijn maar een paar brieven van hem aan zijn vader bewaard gebleven. Dankzij zijn broer Felix, die journalist was, zijn die allemaal gepubliceerd in de krant. Het was een man die kansen benutte en erg van zichzelf overtuigd was. Wat ook opviel was zijn permanente behoefte aan geld. Zijn twee laatste vrouwen waren allebei niet bepaald onbemiddeld. Eleonor heeft zelfs de uitvoering van zijn opera bekostigd.’’
Of er een Nederlandse vertaling van de biografie komt, is allesbehalve zeker. Walthaus is best genegen om de biografie te vertalen maar dan zou er een fonds aangeschreven moeten worden. ,,Daar houd ik me niet mee bezig, het ontbreekt me aan tijd. Ik werk nog steeds als journalist en heb de biografie in de avonden en weekenden geschreven. Het mag een klein wonder heten dat de wegen van drie mensen met dezelfde interesse elkaar hebben gekruist. En dat de biografie er nu ligt. Toen ik aan dit avontuur begon, dacht ik: wie is er in deze tijd nog in een man als Richard Hageman geïnteresseerd? Het tegendeel blijkt gelukkig het geval te zijn.’’
Richard Hageman: From Holland to Hollywood
Nico de Villiers, Kathryn Kalinak en Asing Walthaus
Peter Lang Publishing Inc
ISBN 9781433155819
Verschenen in januari 2021
