Misschien ligt het wel aan mij, ik word ook een dagje ouder, maar ik kan me het jaar niet herinneren dat we zoveel zo hartstochtelijk herdacht hebben als in 2017. De honderdste geboortedag van de Russische Revolutie, de honderdste geboortedag van de Stijl, de honderdste sterfdag van Mata Hari, Maarten Luther die 500 jaar geleden al dan niet zijn stellingen tegen de kerkdeur van Wittenberg spijkerde…wij stonden erbij als de devote poortwachters van de Geschiedenis Die Niet Vergeten Mag Worden. In de maalstroom van al die memorabele momenten verscheen een stoet van biografieën, niemendalletjes maar ook het serieuzere werk, waarvan sommige titels in dit overzicht niet mogen ontbreken. De beste biografieën van 2017, een jaaroverzicht…
The Crown
Twintig jaar geleden verongelukte in Parijs prinses Diana. William en Harry eerden de nagedachtenis van hun moeder met een HBO-documentaire, Diana, Our Mother. Her Life and Legacy; NOS-verslaggeefster Dionne Sax ging op zoek naar de wortels van haar fascinatie voor de People’s Princess (Lady Di en Dionne) en vond een gewillige oorgetuige in Andrew Morton. De verslaggever van de The Daily Mail verdiende in 1991 miljoenen door zich als spreekbuis van Diana op te werpen. Her true story, in her own words werd inderdaad door Diana gedicteerd, die dus nogal selectief was in haar weerzin tegen de heren van de schrijvende pers. Niks mis mee dat die biografie een herdruk beleefde, maar ik vond vooral de niet-geautoriseerde biografie van prins Charles door Sally Bedell-Smith interessant. Daarin leren we een Diana kennen die al behoorlijk beschadigd was voordat ze met Charles in het huwelijksbootje stapte. Dat hadden beide, zo maakt ook Bedell Smith duidelijk, overigens nooit moeten doen, maar dit terzijde.
De lasnaden tussen feit en fictie
In zijn tiende sterfjaar verscheen de biografie van Jan Wolkers door Onno Blom. Zelden is de kwaliteit van een biografie zo het onderwerp van een publiek debat geweest als Het litteken van de dood. De leden van de verschillende promotiecommissies (de eerste wees de dissertatie af, de tweede ging enkele maanden later unaniem akkoord) vlogen elkaar in de NRC in de haren; Marita Mathijsen stelde een achtstappenplan op waaraan een wetenschappelijke biografie moet voldoen, Willem Otterspeer vond zo’n lijstje nogal sektarisch, hij gebruikte zelfs het woord ‘fatwa-achtig’, een ‘nogal drammerig mengsel van dwang, vanzelfsprekendheid en eenzijdigheid’. Toe maar. Wetenschappelijk of niet, onze redacteur Wim Huijser las vooral een ‘prachtig werk’, waarin Blom ‘de lasnaden tussen feit en fictie uiterst minutieus onder de loep [heeft] genomen.’ Het litteken van de dood is niets meer en niets minder dan een ode aan het oeuvre van Jan Wolkers.
Nog meer doden
Goh, dit jaar is het alweer veertig jaar geleden dat Elvis doodging. Al heel wat biografen hebben zich over de verslavingen, het IQ en het seksleven van de King gebogen, maar Ray Connoly heeft het in Elvis. Een eenzaam leven vooral over de muziek. Het talent van Elvis is een amalgaam van gospel, country, hymnes en hillbilly; de artistieke teloorgang zette in op de dag dat hij zijn manager, kolonel Tom Parker, ontmoette.
Leven en dood van Margaretha Zelle MacLeod, alias Mata Hari blijven fascineren, al is het maar omdat we nog steeds niet het naadje van de kous weten over haar vermeende spionageactiviteiten, ook niet nu de archieven van de geheime dienst eindelijk zijn vrijgegeven. Pat Shipman voert in Femme fatale Mata Hari als een slachtoffer van haar sekse ten tonele. De executie van de ‘laatste courtisane’ was een welkom hart onder de riem van de troepen, die aan het westelijk front vreselijke verliezen leden. De biografie van Shipman is een studie in misogynie.
Gij zult herdenken
Onze redacteur Norma Montulet nam het Lutherjaar onder de loep. Andrew Pettegree probeert in Het merk Luther vooral zijn succes te verklaren. Hoe kon een onbeduidende monnik uit een klein en onooglijk stadje de Reformatie ontketenen? Een kwestie van pr, het ingenieus inzetten van de nieuwe media (de drukboekkunst) en een vleugje populisme (Luther adresseerde zich tot de gewone burgerman in het Duits, want Latijn verstond die in de regel niet).
Victor Sebestyen schreef een meeslepende biografie van Lenin, waarin hij de voorman van de Oktoberrevolutie presenteert als een gewetenloze fanaticus en een populist pur sang. Zie wat er van komt als je meent het gelijk van de geschiedenis aan je zijde te hebben.
Favoriet
Mijn persoonlijke favoriet van dit jaar is Nobel streven. Het onwaarschijnlijke maar waargebeurde verhaal van ridder Jan van Brederode van Frits van Oostrom, een welhaast van-de-wieg-tot-het-graf-biografie, al weten we niet precies wanneer Van Brederode geboren is, dus dat van die wieg moet u met een korreltje zout nemen. Desalniettemin slaagt Van Oostrom erin een adembenemend gedetailleerd beeld te schetsen van het leven van een Middeleeuwse edelman. Brederode schreef Des coninx summe, één van de mooiste teksten uit de Middelnederlandse literatuur, toen het allemaal een beetje tegen zat. Hij vond een naamloos graf op het slagveld van Azincourt.
De top 3 van onze redactie
Wim Huijser
1. De eerste wandelaar. In de voetsporen van een wandelende dominee van Flip van Doorn (Thomas Rap, maart 2017).
Flip van Doorn schreef met De eerste wandelaar een boek waarin hij zijn voorganger zo dicht nadert, dat hij hem bijna kan aanraken.
2. J.B.W.P. Het leven van Johan Polak van Koel Hilberdink (Van Oorschot, mei 2017)
Koen Hilberdink voegde met deze beknopte – maar gedegen – biografie een nieuw en veelkleurig ‘paneel’ toe aan het uitgeversdrieluik Van Oorschot/Van Gennep/Polak.
3. Het litteken van de dood. De biografie van Jan Wolkers van Onno Blom (De Beizge Bij, oktober 2017)
Onno Blom leverde met Het litteken van de dood een prachtig werk af dat de animo voor biografieën alleen maar verder zal doen groeien.
Norma Montulet
1. Clementine. Een leven met Churchill van Sonia Purnell (Uitgeverij Karmijn, april 2017)
Typisch Engelse, en dus vlot geschreven biografie die overduidelijk aantoont hoe belangrijk Clementine was als politieke machtsfactor. Haar mening was niet alleen belangrijk voor Churchill maar voor veel mensen in de regeringen van Groot-Brittannië.
2. De familie Mann. Geschiedenis van een gezin van Tilmann Lahme (De Arbeiderspers, mei 2017)
In deze boeiende biografie laat Lahme op overtuigende wijze zien dat ook, of juist, een rijke en beroemde familie met vijf begaafde kinderen en een geniale vader precies dezelfde problemen heeft als elk ‘gewoon’ gezin. Af en toe heb je het idee het script van een soap-opera te lezen. Net zo verslavend, overigens.
3. Voor ’t gewone leven ongeschikt. Een biografie van Clare Lennart van Petra Teunnissen (In Orde Tekst & Advies, juni 2017)
Uitvoerige en informatieve biografie die een overweldigende hoeveelheid materiaal over tijd en leven van Clare Lennart op zeer leesbare wijze weet samen te vatten.
Martine van Poeteren
1. Kom vrouwen aangepakt! De revolutie van socialiste Trien de Haan door Bart Lankester (Prometheus, oktober 2017).
Onbekende geschiedenis van de Nederlandse ‘linkse’ politiek door de beschrijving van een onbekend vrouwenleven bekend en belangrijk gemaakt. Het persoonlijke is politiek, letterlijk en figuurlijk.
2. Rosa Manus. The international life and legacy of a Dutch Jewish feminist van Myriam Everard en Francisca de Haan (red.) (Koninklijke Brill, januari 2017).
Ondanks de Engelstalige wetenschappelijke uitgave een belangwekkende en goed te lezen biografie van een vrouw die historisch gezien meer dan alle aandacht verdient. Leerstof over de geschiedenis van vrouwenkiesrecht en vredesbeweging.
3. Piet Mondriaan. Een nieuwe kunst voor een ongekend leven van Hans Janssen (Hollands Diep, november 2016)
Met liefde geschreven en vormgegeven levensverhaal met veel aandacht voor de mens achter de kunstenaar. Zonder voyeuristisch te zijn. De gedachtenwereld van de ‘gebiografeerde’ Mondriaan op een mooie manier geprobeerd te benaderen.
Eervolle vermelding: Dick Bakker, componist, arrangeur, dirigent. Achter de schermen van de muziek van Bas Tukker (Metropole Orkest, december 2017).
Aantrekkelijk verteld verhaal van het muzikale en persoonlijke leven van een van de dirigenten van het Metropole-orkest. Muziekgeschiedenis op z’n mooist. (Bespreking volgt).
Eric Palmen
1. Nobel streven. Het onwaarschijnlijke maar waargebeurde verhaal van ridder Jan van Brederode door Frits van Oostrom (Prometheus, oktober 2017)
Meeslepend, erudiet, humoristisch en visionair. Frits van Oostrom heeft een groot verlangen de lezer op sleeptouw te nemen langs de schatten van de Middelnederlandse letterkunde, en dat siert hem.
2. Het uur van het violet. Grote schrijvers in hun laatste dagen van Katie Rophie (Hollands Diep, januari 2017).
Aan de hand van vijf iconen – Sigmund Freud, Susan Sontag, Dylan Thomas, John Updike en Maurice Sendak – stelt Katie Rophie de grootste levensvraag: hoe moeten we omgaan met onze eigen sterfelijkheid?
3. John Williams: de man die de perfecte roman schreef van Charles J. Shields (Lebowski, september 2017)
Ik wilde maar een ding toen ik deze biografie las: Stoner herlezen, een roman die bij eerste lezing al zo helder was als glas. Charles J. Shields leerde me Stoner pas echt te begrijpen.
