Yoka Berretty: onweerstaanbaar en onuitstaanbaar

Yoka Berretty (1928-2015) was een multitalent: ze zong, acteerde, speelde piano, schilderde en danste. Volgens sommigen was ze even onweerstaanbaar als onuitstaanbaar. En eigenzinnig: zo weigerde ze ooit een rol in een film van de grote Italiaanse regisseur Frederico Fellini. Nu is er een biografie, al blijft de vraag: waarom eigenlijk?

In de meeste biografieën is in een voor- of nawoord iets terug te vinden over de motivatie van de biograaf om juist aan déze hoofdpersoon een boek te wijden. Peter van der Aa, die eerder een biografie van vakbondsman Jaap van der Linden schreef, laat hier in Yoka nauwelijks iets over los. Hoe kwam hij met Berretty’s werk in aanraking? Bewonderde hij haar? Maar vooral: wat fascineerde hem in haar en op welke vragen zocht hij antwoord? Wel citeert hij in het voorwoord een psycholoog, die ooit tegen Berretty zei: ‘Je lijkt extravert, maar je bent introvert’. Is het deze tegenstelling in haar karakter die hij wil onderzoeken?

Brieven

In het voorwoord geeft de auteur wel een duidelijke winstwaarschuwing. Hij zag zich naar eigen zeggen voor geen geringe opgave geplaatst toen hij in 2021, zes jaar na Berretty’s dood, aan haar biografie begon. Er waren nog maar weinig vrienden en collega’s van haar in leven en ze liet maar weinig brieven na. Dat laatste blijkt nogal mee te vallen: in het boek wordt veelvuldig geciteerd uit brieven van en naar Yoka Berretty (geboren als Joke Meijeringh), uit verschillende perioden in haar leven. In deze correspondentie komt ze tot leven en de brieven werpen meer licht op de moeizame verstandhouding met haar moeder. Haar ouders waren nogal uithuizig en keken nauwelijks naar haar om, waardoor ze zich als kind vaak alleen voelde.

Overigens zou de geschiedenis zich herhalen toen ze zelf kinderen kreeg. Haar zwangerschap van fotojournalist Dodo Berretty was niet gepland en de relatie hield uiteindelijk geen stand. In een van zijn brieven na de breuk geeft Dodo haar een welgemeend advies: ‘Heel belangrijk lijkt me ook om niet te veel en te vlug onder de heren te gaan liggen, het is slecht voor je en ik kan me nooit aan de indruk onttrekken dat je er uiteindelijk toch geen pest aan vindt.’

Fellini

In de jaren 50 trok Yoka naar Parijs – toen het cultureel epicentrum van Europa -, ontmoette er een Amerikaanse filmmaker en maakte er haar filmdebuut. Eigenzinnig als ze was, weigerde ze een rol in een film van de grote Italiaanse regisseur Frederico Fellini toen hij haar niet de rol gaf die ze ambieerde. Achteraf had ze spijt, want juist die geweigerde rol bleek de glansrol in de film te zijn.

Na een affaire met een gewelddadige Italiaanse minnaar vluchtte ze naar Nederland waar ze toneelrollen kreeg. In 1958 maakte ze haar tv-debuut met Yoka, een kwartiertje blij & blue. Ook nam ze het initiatief tot Redt een kind, een tv-avond waar geld werd ingezameld voor het goede doel. De sociale, vrijgevige en lieve kant die ze hier liet zien, contrasteerde volgens haar biograaf scherp met de egocentrische, chaotische en kritische vrouw die ze ook was.

Ondanks haar vele en diverse optredens was ze niet verslaafd aan het toneel. Regelmatig vroeg ze zich af waarom ze eigenlijk speelde. Van der Aa weet het antwoord: omdat ze graag in het middelpunt van de belangstelling stond. Ze was een BN’er avant la lettre en het is dan ook geen toeval dat veel quotes in het boek zijn ontleend aan boulevardbladen als Story.    

Zo is het toevallig…

Een echt fenomeen werd Yoka vanaf 1963 als brutaal boegbeeld van Zo is het toevallig ook nog eens een keer. Voor die tijd was dit satirische tv-programma zeer controversieel en het leidde zelfs tot Kamervragen. Omdat ze niet enkel met dit programma geassocieerd wilde worden, stopte ze na twee seizoenen.

Hierna volgden nog talloze optredens in toneelstukken, televisieprogramma’s, panels, films en series. Haar biograaf lijkt geen optreden onvermeld willen laten, waardoor het boek iets krijgt van een repeterende plaat: een korte omschrijving van de productie en van Yoka’s rol daarin, gevolgd door een paar quotes uit krantenrecensies. En dat dan steeds weer. Hier wreekt zich ook het ontbreken van een duidelijke (hoofd)vraag in de biografie, waardoor het verhaal stuurloos voortkabbelt. Wel geven deze passages opgeteld een aardig tijdsbeeld van de toneel- en tv-wereld uit die jaren.

Naarmate Yoka ouder werd, namen de aanbiedingen af maar ze speelde tot op hoge leeftijd in onder meer films en series. Ze werkte met bekende namen als Theo van Gogh, die haar kwalificeerde als een ‘onderschatte actrice die Amerikaanse coolheid aan Italiaanse hartstocht paart en dit lekkers doorspekt met Wassenaars cynisme’.

Yoka was een multitalent, analyseert Van der Aa in het voorwoord, maar doordat ze rusteloosheid en chaotisch was, ontbrak focus. ‘Ze had nog veel meer kunnen bereiken als ze zich erop had toegelegd. Maar ambitieus was ze niet; ze deed het met wat haar in de schoot werd geworpen.’ Deze kwalificatie lijkt in zekere zin ook van toepassing op dit boek.  

Yoka
Peter van der AA
Elikser Uitgeverij
ISBN paperback 9789463655156
Verschenen in maart 2023

Bestelinformatie