Virgil van Dijk, de beste verdediger van Liverpool, Engeland of de wereld

Topvoetballers zijn mediasterren. We zien en horen van alles over hen via de televisie, internet en de pers. Die informatie is vaak wel beperkt, onvolledig en/of gekleurd. Dat geldt in nog veel sterkere mate als een voetballer in een ander land speelt, laat staan al elf jaar zoals in het geval van Virgil van Dijk. Deze landgenoot herinneren we ons nauwelijks uit onze eigen stadions en wedstrijdverslagen. We kennen de innemende centrale verdediger wel als ster van Liverpool, maar vooral van interlands, als aanvoerder van Oranje. Deze beeldvorming speelt een complexe rol bij de biografie van Van Dijk die Maarten Meijer schreef.

Meijer gaat zulke uitdagingen niet uit de weg. Woonachtig en werkzaam aan de andere kant van de wereld, in Zuid-Korea, schreef hij al (oorspronkelijk in het Engels verschenen) biografieën van de weerbarstige coaches Dick Advocaat, Guus Hiddink, Louis van Gaal en Erik ten Hag. De regisseurs van de velden, maar dit keer richtte hij zich dus op een acteur. Bovendien, minder voor de hand liggend, een verdediger. In de eigenschappen die hij bij Van Dijk aantrof (en duidelijk bewondert) ligt besloten waarom hij daarvoor koos, en niet voor een doorgaans meer bewonderde middenvelder of spits.

Vergeten verdediger

Dat wij ‘VVD’ slechts lang geleden in Studio Sport kunnen hebben gezien (FC Groningen 2011-2013, met Theo Reitsma nog aan de microfoon) biedt Meijer ook mogelijkheden. Om gaten in onze kennis en beleving te vullen, blinde vlekken in te kleuren.

Meijer toont zich daarbij een bedachtzame biograaf, die doet wat hij aankondigt: de zaken op een rij zetten, uit de waan van de dag treden die aan topsporters kleeft – zeker voetballers – en aan onze kijk op hen. Vaardig en kalm, de feiten vattend en volgend, ontvouwt hij de wording van Van Dijks persoonlijkheid en loopbaan in Breda, Tilburg, Groningen, Glasgow en Southampton. Dat die persoonlijkheid een hoofdrol zou spelen was al vroeg duidelijk, blijkens de herinnering van een jeugdkeeper uit Breda: ‘Virgil stond voor me, en daarom had ik weinig te doen.’

Zulke saillante details tonen ook het voordeel aan van het schrijven van een biografie van een relatief jonge sporter: de getuigen leven nog gewoon en kunnen interessante bronnen zijn. Zoals de leraar Nederlands die uit de school klapt hoe de jonge Virgil bij hem in de klas letterlijk zat te slapen door zijn slopende dagbesteding.

Een rode draad in Van Dijks opkomst die zulke bronnen illustreren is dat hij jarenlang over het hoofd werd gezien door de topclubs. Hij was immers ‘maar’ een verdediger, en in de ogen van sommigen ook wat lankmoedig – het woord ‘laks’ valt wel eens. Slechts enkelingen, eerst bij FC Groningen en daarna bij Celtic, zagen iets in hem. Vandaar ook dat hij maar kortstondig op ons beeldscherm is verschenen.

De man van 75 miljoen

Het moet gezegd: Meijers boek maakt alleszins duidelijk dat Van Dijk sindsdien de reputatie van de verdediger fors heeft verbeterd, zeker ook onder de (Britse) fans. Het blijkt uit zijn palmares (Champions League 2019, Premiership 2020, FA Cup 2022), maar zijn persoonlijkheid is er bepalend voor geweest. Die is ook buiten het veld aansprekend. Niet zijn voetballende capaciteiten komen uit Meijers boek het meest bovendrijven. De getuigenissen van aanvallers die tegenover hem staan of stonden zijn zeker sprekend (hij is groot, sterk, dominant en imponerend), maar de neutrale lezer haakt veel meer aan Van Dijks professionaliteit, gedrevenheid, toewijding en ernst. Hij toonde een opmerkelijk doorzettingsvermogen in een leven waarin de vaderfiguur relatief vroeg ontbrak, het dagritme moordend was en zijn eerste professionele positie hem 250 kilometer van zijn thuisfront wegvoerde.

Meijer toont ons ook minder bekende kanten van de voetballer Van Dijk, zoals zijn offensieve ingesteldheid bij Celtic. De biografie bevat meticuleuze reconstructies van competities, wedstrijden en doelpunten. Ze zijn soms te lang en niet altijd even boeiend, maar sommige zetten je ertoe aan spelmomenten op te zoeken op YouTube. Het is een soort archeologische verdienste van Meijer, die het beeld van de speler ermee uitvergroot en verscherpt, en toont zijn gedegen voorbereiding.

Zo voert Meijer ook vaak en veel statistieken aan om Van Dijks kwaliteiten en verworvenheden zichtbaar te maken. En daar kun je moeilijk omheen. Ploeggenoten en tegenstanders maken in interviews en getuigenissen duidelijk dat hij met zijn persoonlijkheid en spelinzicht van bepalende invloed is op de ploeg, de reden ook voor zijn miljoenentransfer van Southampton naar Liverpool in 2018. Daar veranderde sinds zijn komst alles.

Het is levendig materiaal, maar de balans erin is soms zoek. De gebruikte citaten zijn (te) lang, kunnen van de hak op de tak springen of lopen op de inhoud vooruit. Als het hoofdstuk over Van Dijks tijd bij Celtic nog goed en wel moet beginnen, getuigt ploeggenoot Kris Commons alweer over diens vertrek bij de Schotse club; terwijl het onnodig is dat in de tekst op te nemen. Het boek valt ook nogal eens in herhaling inzake Van Dijks capaciteiten en reputatie. Iedereen vertelt eigenlijk hetzelfde daarover in net iets andere bewoordingen. Ook Van Dijks eigen uitspraken worden soms te lang uitgesponnen. Voetballers staan niet bekend om diepzinnige of anderszins verheffende content, en die van hem bevat iets te veel van het kaliber ‘alles geven’ en dergelijke.

De beste

Meijer richt zich duidelijk op ‘het werk’ van zijn protagonist. Grote onthullingen of sappige anekdotes en zelfs illustraties ontbreken. De biograaf is zuinig maar toegewijd als hij de voetballer privé beschrijft. Hij gebruikt bijna alleen Van Dijks voornoemde eigenschappen en de achtergronden daarvan, zoals zijn jeugd. Verder is zijn vriendschappelijke omgang met Manchester City-nabuur Kevin de Bruyne een zeldzaam, maar aardig detail. Vermakelijk en veelzeggend is een citaat van de hoofdfiguur over zijn echtgenote in de thuissituatie: ‘Zij is de spelmaker!’

Nee, dit boek bedoelt Van Dijk, na het beantwoorden van allerlei vragen en het vullen van gaten in onze kennis, als professioneel sportman en voetballer te lauweren. Dat blijkt uit de vele uitspraken van collega’s en van Britse voetbal-watchers, die weinig of geen voorbehoud maken omtrent zijn status. Onder hen zijn de grootsten der aanvallers, en de enige verdediger die ooit ook hun heldenstatus bereikte: wijlen Franz Beckenbauer. Meijer haalt dermate veel insiders aan dat je er niet omheen lijkt te kunnen: Van Dijk is zeker zo goed, en eigenlijk beter.

Zijn populariteit loopt daarmee in de pas. Het is een open deur inslaan om te zeggen dat Van Dijk op én naast het veld geliefd is. Meijer voert mooie voorbeelden van oprechte en niet gespeelde onbaatzuchtigheid aan. Hij wijst er ook op dat Van Dijk in een Engelse Heineken-reclamespot heeft gespeeld. Bij nader inzien blijken daarin twee kelners de rekening uit elkaars handen te willen trekken waar ‘Mister Van Dijk’, charmant glimlachend, zojuist zijn handtekening op heeft gezet.

Onmachtig Oranje

De vraag is of Virgil van Dijk ook voor een Nederlandstalige variant hiervan zou worden gevraagd, zoals Max Verstappen.

Het antwoord hierop zal vermoedelijk ‘nee’ moeten luiden. Anders dan Verstappen en anders dan in Engeland geniet Van Dijk hier geen heldenstatus. Dat hangt samen met ‘ons’ beeld van hem in het Nederlands elftal.

Al die collega’s, insiders en commentatoren, niet de minsten, die Van Dijk lovende en bewonderende kwalificaties toebedelen zien het natuurlijk niet verkeerd. Alleen: ze zijn van buiten Nederland. Een gemiddelde Nederlandse volger die dit boek leest kan de wenkbrauwen optrekken: heb ik hier soms iets gemist? Natuurlijk, we weten en zagen dat Van Dijk de Champions League, de Premiership en de FA Cup won. Maar is hij niet ook de aanvoerder die, als hij dan een keer in ons ‘eigen’ beeld is, een matig Oranje maar niet aan de praat krijgt? Die grote Virgil heeft in interlands, het allerhoogste op voetbalgebied, minder impact dan bij zijn club.

Meijer stelt het niet als aparte ‘kwestie’ aan de orde. Ook dit vraagt toch om analyse of in elk geval bespreking, maar hij vertelt er vooral registrerend en weinig kritisch over en lijkt er geen inspiratie aan te ontlenen. In Nederland geuite kritiek wijst hij af. Marco van Basten verweet Van Dijk tijdens het wereldkampioenschap van 2022 (en nogmaals na de 4-0 nederlaag tegen Frankrijk in 2023) dat hij als leider onvoldoende zijn stem liet horen. ‘Hij maakt wel geluid, maar hij zegt niks.’ Meijer schaart dit onder ‘idiote opmerkingen’ die Nederlandse commentatoren maken in weerwil van de statistieken, maar het staat niet op zichzelf. Ook Jaap Stam, diens voorganger als topverdediger, signaleerde dat Van Dijk in Oranje ‘niet genoeg’ communiceerde. Van Dijks statistieken als interlandspeler zijn bovendien veel minder indrukwekkend; anders dan bij Franz Beckenbauer.

In Meijers lange samenvatting van het Europees Kampioenschap 2024 komt Van Dijk slechts af en toe in beeld, en soms lange tijd helemaal niet. Hij wist opnieuw geen stempel op het team te drukken. De opening van de wedstrijd tegen Polen en de onthutsende nederlaag tegen Oostenrijk waren defensief zelfs ellendig. Bij Oranje moeten de verdedigers anders spelen dan bij hun clubs, voerde Van Dijk eerst aan, maar na Oostenrijk toonde hij openlijk zelfkritiek. In de kwartfinale was de Turkse tegengoal alweer ‘bepaald niet complimenteus’ voor de verdediging, moet ook Meijer erkennen. Van Dijk liep daarin bovendien tegen een gele kaart aan. In het slotakkoord over de halve finale tegen Engeland figureert hij alleen nog met wat commentaar na afloop.

Meijer weet er niet meer van te maken. Hij verklaart het lagere niveau van Oranje onder Van Dijk (en andersom) uit onze nationale calvinistische allergie voor autoriteit: steek je hoofd niet boven het maaiveld, want dan gaat het eraf. Maar waarom boekten Oranjeteams vroeger dan wel bijzondere resultaten? De biografie wordt mede door deze leemte de spreekwoordelijke nachtkaars.

Meijer kan de eerdere draad van zijn boek nog wel kort oppakken. Hij maakt zich blijvend sterk voor Van Dijk als de leidersfiguur bij zijn club. In de eerste seizoenshelft van de Premier League presteert Liverpool onder de nieuwe coach Arne Slot inderdaad constant en is het al fors uitgelopen op het kwakkelende Manchester City. Virgil van Dijks carrière is er tot volle wasdom gekomen, inclusief op- en neergang, en lijkt op zijn 33e nog niet voorbij te zijn. Zou er ook nog iets resteren voor Oranje?

Virgil van Dijk. De biografie
Maarten Meijer
Volt
ISBN paperback 978 90 214 9004 5
ISBN E-book 978 90 214 9947 5
Verschenen in november 2024

Bestelinformatie