Victoria en Abdul, een liefdesgeschiedenis

De viering van het gouden jubileum van koningin Victoria in 1887 moest de kroon op haar regentschap zetten, hoezeer ze ook een hekel had aan kronen – ze gaf de voorkeur aan een bonnet. De eenvoudige zwarte jurk toonde haar volk dat ze nog steeds rouwde om de dood van haar echtgenoot Albert, al was het alweer vijfentwintig jaar geleden dat die het ondermaanse verlaten had. Premier Salisbury en haar ministers ergerden zich groen en geel aan haar verschijning. Ze stak zo schril af tegen de fine fleur die zich voor de dankdienst in de Westminister Abbey verzameld had. Behalve de aangetrouwde familie – de keizer van Duitsland en de Romanovs uit Rusland – gaven ook Indiase vorsten acte de présence, zoals de maharadja van Cooch Behar en die van Baroda. Victoria stond erop dat haar gasten uit de kroonkolonie in traditionele klederdracht tijdens de feestelijkheden verschenen. De angarakha’s, sari’s en tulbanden benadrukten de veelkleurigheid van haar imperium. Het verblijf in Hotel Victoria was intussen geen onverdeeld genoegen. Met spijsvoorschriften was nauwelijks rekening gehouden. Wel waren er Indiase bedienden. Zo kwam Abdul Karim in Londen terecht.

De Munshi

In Victoria en Abdul. Het ware verhaal van de innige relatie tussen een koningin en haar vertrouweling beschrijft de Indiase journaliste Shrabani Basu de curieuze verhouding tussen de bejaarde vorstin en haar Indiase adjudant. Hoewel Basu nogal om de hete brei heen draait, trek je als lezer maar één conclusie na het lezen van haar verhaal. Victoria viel als een blok voor de jongeling uit het oosten. Zij omschreef hem in haar dagboek als “lang en met een mooie ernstige gelaatsuitdrukking”. Karim bekoorde haar met zijn verhalen over zijn vaderland, het deel van het koninkrijk dat ze nooit met eigen ogen zou zien. Ze herkende zich in de oprichting van de Taj Mahal, het monumentale mausoleum dat shah Jahan voor zijn geliefde echtgenote Mumtaz Mahal had laten bouwen. Herinnerde die liefdesbetuiging niet aan haar talloze standbeelden voor Albert? Ze was verrukt van de curry’s die hij voor haar bereidde met het kruidenkistje dat hij aan boord van het stoomschip had meegenomen. In 1871 schonk haar favoriete premier Benjamin Disraëli Victoria de titel van keizerin van India. Regina Imperatrix. Die titel wilde ze eer aan doen door Hindoestani te leren. Ze was een moeder voor al haar onderdanen. Abdul was bediende af, en mocht zich voortaan Munshi noemen, haar “secretaris en leraar”.

Een paleisrevolutie, op zijn Brits

Hare Majesteits hofhouding zag de ontluikende vriendschap met een toenemend gevoel van afgrijzen en verbijstering aan. Lijfarts James Reid waarschuwde de koningin dat haar relatie met de Munshi ongepast werd bevonden. Wat bezielde haar? “De enige vergoeilijkende verklaring die gegeven kan worden is dat Uwe Majesteit niet bij haar volle verstand is,” zei de arts doodgemoedereerd. Reid klapte maar al te graag uit de school over de gezondheidstoestand van Karim. De Munshi had door zijn veelwijverij een geslachtsziekte opgelopen, waarvoor hij bij de dokter onder behandeling was. De hovelingen herinnerden zich de dagen dat een knecht het hart van Victoria – en volgens geruchten ook een plek in haar sponde – veroverd had, de Schotse rouwdouwer John Brown. Victoria deed de kinnesinne af als onverholen racisme en kleinburgerlijke xenofobie, en wilde geen kwaad woord horen over Abdul Karim.
Toch was er genoeg reden om aan zijn oprechtheid te twijfelen.
Zijn hoge sociale afkomst had hij bijelkaar gelogen. Vader Wuzeeruddin was geen vooraanstaand arts in Uttar Pradesh, maar een verpleegkundige in de gevangenis van Agra. Het pensioen en de landschenkingen die Abdul voor zijn vader bij de vorstin probeerde af te dingen stonden buiten alle proporties. Een officier in het Indiase leger moest het na zijn diensttijd met minder doen.
Zorgwekkender waren zijn banden met progressieve moslims als Rafiuddin Ahmed. Karim had invloed op het publieke functioneren van Victoria, zo ondervond de onderkoning van India. Die ontving geregeld een missive van Hare Majeisteit, waarin hij opgeroepen werd Hindoestaanse feestdagen naar een andere datum te verplaatsen, als die op gespannen voet stonden met de Islamitische feestdagen. Dat was niet mogelijk, liet de onderkoning Victoria minzaam weten. “Het zou hetzelfde zijn als het veranderen van de datum van eerste kerstdag in Groot-Brittannië.”
Victoria stierf op 22 januari 1901 in de armen van haar lijfarts James Reid, in het bijzijn van haar kleinzoon Wilhelm II. Met haar overlijden waren ook de dagen van de Munshi aan het Britse hof geteld.

Blauw bloed

Victoria en Abdul. Het ware verhaal van de innige relatie tussen een koningin en haar vertrouweling biedt genoeg mogelijkheden om het niveau van een vermakelijke anekdote te overstijgen. Die kans heeft Shrabani Basu laten liggen. Het boek roept vragen op over de raciale verhoudingen in een multicultureel wereldrijk als het Britse, over de ogenschijnlijke ruimdenkendheid van Victoria in een benepen upper class, – ja, zelfs over het libido van een koningin die haar naam gaf aan een tijdperk dat bekendstaat als preuts en puriteins. Basu vermijdt de antwoorden angstvallig, waardoor haar boek iets gezapigs krijgt, net een aflevering van EO’s Blauw Bloed.
Wat dat betreft schreef Julia Baird met Victoria. Koningin. Een intieme biografie van de vrouw die een wereldrijk regeerde, op dit portaal besproken door Nanda Tulner, een veel beter boek. (Waarom toch altijd die tuttige subtitels als het om Victoria gaat?) Baird schetst het portret van een briljante koningin die maar al te goed begreep dat ze de steun van het volk nodig had, wilde ze als monarch overleven. De vorstenhoven die dat niet begrepen, gingen in het revolutiejaar 1848 roemloos ten onder. Victoria en Albert moesten als koninklijk echtpaar de middenklasse vertegenwoordigen, niet de aristocratie. Met haar breed geëtaleerde weduwschap kon elke onderdaan zich identificeren die vroeg of laat met verlies te maken kreeg – iedereen, dus. Dat was de gemeenschappelijke factor. En ze hield van seks, maakt Baird in haar biografie onomwonden duidelijk.
Mannelijk schoon had een streepje voor bij Victoria. God Save The Queen.

Victoria en Abdul. Het ware verhaal van de innige relatie tussen een koningin en haar vertrouweling
Shrabani Basu
Uitgeverij Nieuw Amsterdam
ISBN 9789046822302
Verschenen in augustus 2017

Bestelinformatie

Koop bij Athenaeum Boekhandel

Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 19,99)

Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 19,99)
Bestel hier als ebook bij bol.com (€ 11,99)