Johannes de Silentio, Johannes Climacus, Anti-Climacus, Victor Eremita, Hilarius Bogbinder, Frater Taciturnus, Vigilius Haufniensis, Constantin Constantius. Verschillende namen voor maar één man, de Deense filosoof Søren Aabye Kierkegaard (1813-1855). Een invloedrijke denker uit de negentiende eeuw, maar het aantal biografieën dat aan hem is gewijd, is op een hand te tellen. Met het verschijnen van Søren Kierkegaard, een biografie is er een nieuwe indrukwekkende biografie aan dit korte lijstje toegevoegd. De schrijver van dit werk is Kierkegaardkenner en theoloog Joakim Garff. Hij heeft zich ten doel gesteld niet vanuit het heden terug te kijken op de eenling Kierkegaard, maar om de denker vanuit zijn eigen tijd te bezien. Dat maakt dat zijn werk meer is dan een beschrijving van het leven van de Deense denker.
Kierkegaard is toch vooral de Deense filosoof. De denker die vrijwel zijn hele leven in Denemarken heeft gewerkt en geschreven, enkele korte uitstapje naar Duitsland daargelaten. Daar, en dan specifiek in Berlijn, volgde hij colleges bij Friedrich von Schelling (1775-1854). Maar het leeuwendeel van zijn leven brengt hij door in Denemarken, hetzelfde Denemarken waar schrijver Hans-Christiaan Andersen zich beweegt. In die Deense leefomgeving zijn er twee thema’s die Kierkegaard constant bezighouden en daarmee een rode draad vormen door zijn leven: de filosofie en de kerk.
Hij is de jongste van zeven kinderen. Van deze zeven kinderen waren er maar twee die ouder werden dan 35: Søren en zijn broer Peter Christiaan. Zijn vader was een goede zakenman, maar met een melancholisch karakter. Een karaktertrek die ook voor Søren geen onbekende was.
Als student kiest hij voor een studie theologie, nadat zijn hele jeugd in het teken van de geloof heeft gestaan. De Broedergemeente waar Kierkegaard in zijn jeugd naar de kerk ging, legde vooral de nadruk op de lijdensweg van Jezus. Dit heeft diepe indruk gemaakt op de jonge denker. Toch heeft de filosoof zijn hele leven een wat ambivalente verhouding gehad ten opzichte van het geloof. Zijn worsteling komt in een dagboekfragment treffend naar voren:
‘Mocht ik ooit een serieus christen worden, dan denk ik dat ik me er vooral voor zal schamen dat ik het niet eerder ben geworden, dat ik eerst al het andere heb willen proberen.’
De schrijver
De jonge denker zoekt zijn eigen weg, daarvoor gebruikt hij zijn pen. Hij begint al jong te schrijven en het is iets dat hij zijn hele leven blijft doen. Aan het papier kan hij zijn verhaal en zijn gedachten kwijt. Hij giet zijn schrijverswerkzaamheid in brieven, dagboeken en essays. Er is dan ook een indrukwekkend oeuvre overgeleverd, van zijn dissertatie Over het begrip ironie, vooral met betrekking tot Socrates tot Het begrip angst. Opvallend is dat Kierkegaard ook zijn eigen leven vaak gebruikt voor zijn schrijven, waardoor een deel van zijn oeuvre moet worden gelezen als een verzameling semi-autobiografische schetsen.
De denker
Regine Olsen Kierkegaard is als filosoof vooral bekend van de filosofische stroming die voortkomt uit zijn denken: het theologisch existentialisme. Hij wordt door velen gezien als de geestelijk vader van het existentialisme, maar de term existentialisme komt niet voor in zijn werk. Deze stroming, die de mens uitdaagt weer over zichzelf na te denken, kent in de twintigste eeuw beroemde volgers zoals Sartre, Camus en Jaspers. Kenmerkend voor Kierkegaard is dat hij zijn filosofie leefde, zoals later ook Nietzsche en Wittgenstein. Dat leven van zijn filosofie, maakte hem in omgang ook niet zo eenvoudig. Dit blijkt buitengewoon treffend uit zijn verloving met Regine Olsen. Deze verloving werd door Kierkegaard binnen een jaar weer verbroken. Hij legt zich toe op zijn werk, het schrijverschap, hoewel hij zijn leven lang in de ban zou blijven van deze vrouw. Garff geeft in zijn werk duidelijk weer hoe Kierkegaard zijn filosofie leefde. Hij maakt dit inzichtelijk door terug te grijpen op de dagboeken en brieven van de denker.
Een biografie
Het was een fikse uitdaging waar Garff zichzelf voor stelde. Een biografie schrijven van een man die zijn hele leven had gewijd aan het vastleggen van zijn eigen leven. Daarnaast wil Garff Kierkegaard terugplaatsen in zijn eigen tijd. Hij wil de man in beeld brengen die op zijn 25e al zeven sterfgevallen in zijn directe omgeving heeft meegemaakt. De schrijver van deze biografie gebruikt op treffende wijze de brieven en dagboeken van Kierkegaard, om de worstelingen en gevoelens die zich van hem meester hadden gemaakt duidelijk te maken.
Garff weet de biografie extra kracht te geven, door niet alleen aandacht te hebben voor het leven van de Deense filosoof. Los daarvan gaat hij in op het werk dat Kierkegaard heeft gepubliceerd, hoe dit werkt tot stand gekomen is en niet onbelangrijk: hoe het ontvangen is in de literaire en filosofische kringen. Daardoor is het beeld dat van Kierkegaard ontstaat veel breder dan alleen een beschouwing op het leven zelf. Daar komt nog bij dat Garff op een prettige manier structuur geeft aan de tekst en op een speelse manier schrijft, waardoor je het boek maar moeilijk weg kan leggen. Het is zonder meer een monumentale biografie, een werk dat uitvoerig is, diepgaand, diepzinnig en, ondanks dat, goed leesbaar voor een breed publiek.
Søren Kierkegaard, een biografie
J. Garff
Uitgeverij Ten Have
ISBN 9789025903947
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 59,95)
Bestel hier als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,99)
Bestel hier als hardcover bij bol.com (€ 59,99)
Bestel hier als ebook bij bol.com (€ 24,99)
, geestelijk vader van het existentialisme.){kind=link}