“Wij allen kennen het min of meer woeste type vrouwtje, dat naar tennisbanen vliegt, tearooms platloopt, graag achterop een motor klautert en ’s avonds de Pier van Scheveningen onveilig maakt. Voor wie hard werken moeten, in zorgen zitten of uitrusten willen van over-vermoeienis zijn die juffers eenigszins irriterend door wereldschheid.”
Dat schreef een recensent naar aanleiding van het verschijnen van Caprices, een boek van Cissy van Marxveldt uit 1922.
Cissy, geboren als Setske de Haan in het Friese Oranjewoud, was begin dertig en schreef dit boek na het verschijnen van haar eerste twee boeken over Joop ter Heul, De HBS-tijd van Joop ter Heul en Joop ter Heuls problemen. Daar kennen we de schrijfster allemaal van. Van de serie meisjesboeken, ook wel bakvisromans genoemd.
Caprices was geen kinderboek, al staat er tegenwoordig bij dat het geschikt is voor meisjes tussen de 13 en de 17 jaar. Caprices staat vol met korte verhalen over ‘de liefde’.
De anonieme recensent heeft het in bovenstaand citaat niet over Joop ter Heul zelf, maar wel over de wereld waarin Joop ter Heul zich bewoog.
Het was een verschijnsel in de ‘roaring twenties , de tijd van de ‘Flapper girls’, in Frankrijk ook wel de garçonnes genoemd. Jonge vrouwen die dezelfde vrijheden als de man wilden veroveren en daarom vanuit verschillende hoeken werden veroordeeld. Of Setske de Haan wel of niet tot deze groep vrijgevochten jongedames gerekend kan worden, is me nog steeds niet duidelijk na het lezen van Cissy van Marxveldt. Een biografie van Monica Soeting.
Ze ging met 9 onvoldoendes over van 2 naar 3 HBS. Eindexamen deed ze niet, ze ‘acteerde’ een blindedarmontsteking en aangezien meisjes in die tijd toch ’vrouw des huizes’ werden, deed niemand daar moeilijk over.
Welwillend en extra geïnteresseerd begin ik aan de biografie. Ik ben nieuwsgierig naar de ontwikkeling van de ‘dochter van hoofdmeester’ uit een klein Fries dorpje tot ‘de gevierde schrijfster’ in Amsterdam. Ik ken de verhalen van Joop ter Heul alleen ‘van horen zeggen’, en vooral van de mooie tekeningen die er bij horen. Misschien dat mijn moeder de verhalen als jong meisje heeft gelezen, al denk ik om een of andere reden dat mijn grootouders dat niet aanmoedigden. Wat moest een jonge vrouw die ‘de wereld ging verbeteren’ met verhalen uit een wereld waar de oude tradities en gezagsverhoudingen de boventoon voerden?
Door de hele biografie heen, wordt me verteld dat Cissy van Marxveldt schreef ‘naar haar eigen werkelijkheid’. Zoals bij meer schrijfsters in die tijd, werd er meer vrijheid in het schrijven gevonden dan in de dagelijkse werkelijkheid om hen heen. Zo ook bij Cissy. Die was alleen Cissy wanneer ze schreef, daarnaast bleef ze toch vooral Setske de Haan. De Friezin die zich iedere keer weer conformeerde aan de verwachtingen. Allereerst aan de verwachtingen van haar vader, die er voor zorgde dat ze als jonge au pair naar Engeland kon gaan. Die, toen ze er al snel achter kwam dat een au pair niet hetzelfde is als een gezelschapsdame, een groot deel van zijn niet echt hoge hoofdmeestersalaris uitgaf om zijn oogappel naar een dure Engelse kostschool te laten gaan.
Toen Cissy doorbrak als schrijver en financieel behoorlijk onafhankelijk werd, bleef ze haar man Leo Beek afschilderen als de echtgenoot die haar ‘toestond’ te schrijven. Alsof het een aangename hobby was, en vooral ook ongevaarlijk.
En toch sijpelde door de manier waarop en de onderwerpen waarover ze schreef, een opstandige, soms cynische, maar ook vreugdevolle en humoristische kijk op de wereld naar buiten.
Vanaf het begin van haar schrijverscarrière werd die mengeling bijzonder en talentvol geacht. Uitgever Valkhoff & Co in Amersfoort bood haar 1500 gulden per boek plus 15 cent per verkocht exemplaar. Het was in de tijd dat ook De Katjangs en Dik Trom verschenen, de strijd om het jonge lezerspubliek woedde in alle hevigheid.
In 1927 publiceerde Cissy, die door haar vriendin en collega-schrijver Emilie Belinfante-Belinfante werd omschreven als ‘au fond een stoere, eerlijke, zoo voor indrukken en luimen vatbare Friezin’ , een andere klassieker: Een zomerzotheid.
Het boek is een hit en de toneelbewerking wordt op ontelbare middelbare scholen uitgevoerd. Tien jaar later zijn er plannen het boek te verfilmen, door de grote filmer Walter Schlesinger. Maar dan gooit de Tweede Wereldoorlog roet in het eten. En niet zo’n beetje ook.
Cissy’s echtgenoot Leo Beek is joods en moet onderduiken. Hij komt in het verzet terecht en wordt door de Duitsers in de duinen bij Overveen gefusilleerd. Zoon Leo jr zet ondertussen ook de eerste schreden op het schrijverspad. Hij publiceert onder de naam Jan van Marxveldt. Andere zoon Ynze is vliegenier,weet naar Engeland te ontkomen en meldt zich daar bij de RAF aan als gevechtspiloot.
Over die zwarte bladzijde in haar leven schrijft Cissy meteen na de oorlog het boek met de veelzeggende titel Ook zij maakte het mee.
Cissy van Marxveldt is de eerste biografie van de hand van Monica Soeting nadat ze jarenlang werkte als hoofdredacteur van de tijdschriften Surplus en Biografie Bulletin. Samen met Dik van der Meulen, die momenteel werkt aan een biografie over prins Bernhard, schreef ze in 2010 de schrijvershandleiding: Hoe schrijf ik een biografie? Ook als je zo’n handleiding hebt geschreven en je jarenlang op het terrein van de biografie hebt begeven, blijkt het schrijven van een goede biografie een zware opgave.
Ik ben veel te weten gekomen over de feitelijke gebeurtenissen uit het leven van Setske de Haan, maar de te theoretische benadering van de biograaf heeft naar mijn gevoel de sluiers te weinig opgelicht. Waarom mag ik niet de brieven zien die moeder Setske en zonen Leo en Ynze elkaar schreven? Ik krijg te lezen dat ze niet gelukkig was in haar huwelijk, maar het hoe en waarom blijft verborgen. En dat had volgens mij niet gehoeven. Ook als je weigert te interpreteren en vindt dat een biografie feitelijk moet zijn, kun je door iets meer te vertellen over de gesprekken die je met familie en bekenden hebt gevoerd, een extra dimensie voor de lezer toevoegen. Misschien heeft hier de (Friese?) voorzichtigheid en angst om te kwetsen een rol gespeeld.
Cissy van Marxveldt. Een biografie
Monica Soeting
Atlas Contact
ISBN 9789045033006
Verschenen in januari 2017
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 34,99)
