Het niet geheel ontoevallige leven van Rijk de Gooyer

Het blijft een hilarisch moment. Rijk de Gooyer draait het raampje van de taxi naar beneden en flikkert het Gouden Kalf dat hij net gewonnen heeft uit het raam. Hij vond het evenement rond de Hollandse Oscar maar een magere bedoening. De pretoogjes van Maarten Spanjer, die in het reality programma achter het stuur zit en gesprekken voert met bekende en minder bekende medelanders, spreken boekdelen. De A2 is een blikken trofee rijker.

Het ‘spontane moment’ is volledig in scene gezet, zo weet Olaf Broos in zijn biografie Het niet geheel ontoevallige leven van Rijk de Gooyer te melden. De Gooyer kreeg het Goude Kalf voor zijn rol in Hoogste tijd onder regie van Frans Weisz. En dat kalf kreeg een ereplekje in café De Zon, naast de twee andere kalveren die De Gooyer tijdens zijn loopbaan gewonnen heeft.  

Rijk de Gooyer moest weinig weten van kapsones rond het vak, draaide zijn hand niet om voor een goed betaalde gig (‘Foutje bedankt’, ‘paturain das pas fain’) en vond dat acteren vooral werk was. De een was glazenwasser, de ander automonteur. Hij verdiende de kost – niet geheel ontoevallig – met acteren. Maar dat deed niets af aan zijn professionalisme en hartstocht voor het vak: tekstvast, een one-take-actor, aldus Frans Weisz. En al was De Gooyer een drinkebroer, versagen deed hij nooit.

De inbreker

Weisz verklaarde onomwonden ‘verliefd’ te zijn op zijn steracteur. Hij vindt het jammer voor de biograaf dat die de Gooyer nooit in het echt heeft ontmoet. ‘Dan heeft u iets gemist in uw leven.’ Weisz waagde de sprong in 1972. De Gooyer, die dan nog vooral als aangever van Johnny Kraaykamp bekend stond, kreeg de hoofdrol in De inbreker. Hij was net terug uit Duitsland, waar hij met Kraaykamp het komische duo nieuw leven had willen inblazen, maar de oosterburen waren niet zo gecharmeerd van grapjes als Mein Kraaykampf. Ze hielden het liever bij Rudi Carrell. De Gooyer maakte vijf films met Weisz, waaronder dus Hoogste tijd. Hij bewees met die ‘moeilijke films’ meer aan te kunnen dan de sadistische SD-er (Soldaat van Oranje), louche zwarthandelaar (In de schaduw van de overwinning) of hufterige commandant (Schatjes!) – al speelde hij ook die met verve. De Gooyer kreeg karakterrollen onder Weisz, al moest hij van ‘moeilijke films’ eigenlijk weinig hebben. Hoogste tijd, volgens filmcriticus Peter van Buren ‘de rol van zijn leven’, was bepaald geen ‘film voor het gehele gezin’, liet hij vriend Peter van Straaten weten. Dat Hoogste tijd het in de bioscopen tien weken heeft volgehouden, valt hem nog mee, al vonden de laatste vertoningen in City 6 plaats, ‘dat niet meer voorstelt dan een verbouwde wc’.

Schelmenroman

Broos’ biografie leest haast als een schelmenroman. Rijk vertelde graag sterke verhalen. Hoe hij in 1945 Heinrich Himmler heeft gearresteerd, bijvoorbeeld, of tijdens zijn Berlijnse jaren voor de CIA heeft gewerkt. Broos debunkt de hersenspinsels van de fantast met het grootste plezier. De Gooyer had de sterke verhalen nodig om gezelschap aan zich te binden, want alleen zijn kon hij niet. ‘Mijn drama is dat niet ik niet alleen kan zijn. Dat is de weeffout van mijn leven.’

Wat niet wegneemt dat De Gooyer helemaal naar Giethoorn vluchtte, ver weg van Amsterdam, waar hij op kunstenaarssociëteit De Kring niet meer welkom was. Rijk had een kwaaie dronk, kon prominente leden als Harry Mulisch, Jan Hein Donner en Peter Schat behoorlijk ‘afstoffen’ als dat zo uitkwam. Toen hem de toegang voorgoed werd ontzegd,  wilde hij in een dronken bui met een kettingzaag de deur forceren.

Leesplezier

Compositorisch valt er van alles aan te merken op Het niet geheel ontoevallige leven van Rijk de Gooyer. Broos valt regelmatig in herhaling. Zo krijgen we de ontmoeting van De Gooyer met zijn grote held Frank Sinatra in Berlijn twee keer voorgeschoteld; in de ene versie gebeurde dat in Klub 13, in de andere in het Balagan.  Die weeffoutjes deden weinig af aan mijn leesplezier. Broos weet de bravoure van Rijk de Gooyer goed voor het voetlicht te brengen met zijn vlotte pen. Hij heeft ook oog voor de complexe kanten van De Gooyers karakter, waardoor zijn biografie het niveau van de dijenkletser zonder meer overstijgt. Het immense schuldgevoel van De Gooyer tegenover zijn vrouw bijvoorbeeld, die hij na 37 jaar huwelijk verlaat voor een jonge blom. Van een officiële scheiding kwam het nooit, want dat doet een gereformeerde jongen niet. Volgens psycholoog Riem Diekstra leed De Gooyer aan een bipolaire persoonlijkheidsstoornis, maar aan gepsychologiseer waagt Broos zich niet. Hij houdt het erop dat Rijk in het hiernamaals ‘met iedere gemutste vlegel’ de bloemetjes buiten zal zetten. De Gooyer zelf verwachtte er de Mounties tegen te komen. ‘Als ze maar niet optreden.’

Rijk. Het niet geheel ontoevallige leven van Rijk de Gooyer
Olaf Broos
AquaZZ
ISBN paperback 9789083208732
Verschenen in januari 2022

Bestelinformatie