Het was Oliebollen-Nel om een ‘mooi Nederland’ te doen, zo liet ze haar ouders in een brief vanuit het Huis van Bewaring aan de Noordsingel in Rotterdam weten, vier jaar na haar arrestatie vanwege haar vermeende collaboratie met de Duitse bezetter. Ze moesten zich vooral geen zorgen maken. ‘Ik hou mijn hersens wel goed bij elkaar. Het kost veel moeite om te blijven wie je bent, maar het lukt mij, niet uiterlijk, maar innerlijk.’ Michèl de Jong reconstrueert in Oliebollen-Nel. De oorlog van een kermisdiva een buitengewoon gecompliceerde zaak van spionage en contraspionage binnen het Haagse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. En hij doet dat met verve.
Het verraad van de Torenstraat?
Petronella Hendrika Denies, geboren op 11 april 1910 in Den Haag, was de bloem van de kermis, het uithangbord van de oliebollenkraam van haar ouders, schoonheidskoningin en hartenbreekster. Een extraverte en flamboyante persoonlijkheid. Haar relatie met Tengkoe Mahkota Otteman voor de oorlog brachten de Nederlandse autoriteiten en het sultanaat van Deli in verlegenheid: de liefdesperikelen van een Sumatraanse kroonprins en een Hollandse kermisdiva stelden de koloniale verhoudingen wel heel erg op scherp. Tijdens de bezetting werd haar woning in de Torenstraat tot groot chagrijn van de buren een uitspanning voor de lokale Sicherheitsdienst, nogal nadrukkelijk aanwezig in de hofstad. Maar ze stelde die woning ook ter beschikking aan het Haagse verzet. Er vond verraad plaats – Nelly’s Joodse fiancé Jack Wolf kwam in augustus 1944 om bij het bombardement op Buchenwald, van de zusjes Monnikendam keerde alleen Selma uit Auschwitz terug en het echtpaar Zwaaf werd in 1944 onder verdachte omstandigheden opgepakt. Het zou doodzonde zijn Nelly’s betrokkenheid bij al die zaken hier uit de doeken te doen. Daarvoor heeft De Jong juist 370 pagina’s nodig gehad en ruim twintig jaar onderzoek verricht.
Bijzondere rechtspleging
In ieder geval geeft zijn boek een nogal verbijsterend exposé van de Bijzondere Rechtspleging na de oorlog, het functioneren maar vooral disfunctioneren van het Bureau Nationale Veiligheid (de organisatie die verantwoordelijk was voor de opsporing van en het onderzoek naar collaborateurs) en de menselijke inborst van nogal wat louche landverraders die bij de zaak-Denies betrokken waren. Lieden die de sporen van hun laaghartige levenswandel maar al te graag schoonpoetsten door zich achter de rug van de Asociaal te verschuilen. Zij collaboreerden voor eigen volk en vaderland, maar sjacherden en hoereerden tenminste niet. Daarvoor moest je bij Oliebollen-Nel wezen, zo luidde hun verweer.
Het knappe van het boek van Michèl de Jong is dat hij erin slaagt de nuance intact te laten. Nelly was bepaald geen lieverdje, laat staan de onschuld zelve, maar bovenal was ze – tussen goed en fout – alles behalve ‘grijs’.
Oliebollen-Nel. De oorlog van een kermisdiva
Michèl de Jong
Nijgh & Van Ditmar
ISBN 9789038803661
Verschenen in april 2021
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 22,50)Bestel als ebook bij bol.com (€ 13,99)
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 22,50)
Bestel als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 13,99)
In het boek wordt een homoseksueel ten tonele gevoerd, die niet bijzonder gesteld is op Nelly. “Ik heb van deze vrouw een zeer onbetrouwbare indruk gekregen”, laat hij weten tijdens een verhoor. Welnu, seksuele geaardheid is in dit verband volslagen irrelevant. Deze uitspraak kan door iedereen worden gedaan, dus ook door heterofielen en de hele LHBTQIA+ – gemeenschap. Heeft niets te maken met geslacht.