Novak Djokovic: Een gouden mens

Jullie hebben een gouden kind – een zlatno dete. Dat zei Jelena Gencic tegen de ouders van Novak Djokovic. Zij runden een pizzeria in de streek rond de Kopaonik, een berg in Servië. Naast hun restaurant werden bij toeval drie gravelbanen neergelegd, ‘de mooiste tennisclub ter wereld’ zoals Djokovic die later zou noemen. Bij toeval ook werd Gencic, die eerder Monica Seles en Goran Ivanicevic als kind had getraind, tennislerares op die club.

Djokovic had op vierjarige leeftijd van zijn vader zijn eerste tennisracketje gekregen. De kleur roze had hem niet uitgemaakt, als het maar van hem was. Hij sleepte het overal mee naar toe. Toen hij vijf was, mocht hij voor het eerst meedoen met de lessen van Gencic. Met een grote tennistas met daarin dat racket, een handdoek, fles water en wat polsbandjes meldde hij zich een half uur te vroeg bij de baan. De stomverbaasde Gencic vroeg of zijn moeder zijn tas had ingepakt. ‘Nee,’ antwoordde Djokovic, ‘dat heb ik zelf gedaan.’ Hij had op televisie tennis gekeken en wist wat hij moest meenemen.

Met de wetenschap van nu – met het ongeëvenaarde aantal van 24 Grandslams en zojuist op 37-jarige leeftijd zijn eerste Olympische titel op zak – is gouden kind een understatement. Djokovic is niet alleen The Greatest of All Time (GOAT) in tennis, hij is misschien wel de allergrootste sporter ooit. Iemand die door met name zijn jongere collega’s bovendien geroemd wordt om zijn behulpzaamheid en benaderbaarheid; ook daarin schuilt, vind ik, zijn grootsheid.

Bewust ademhalen

De Engelse sportjournalist Mark Hodgkinson publiceerde onlangs een biografie over hem. Wat Djokovic vooral zo interessant zou maken, aldus Hodgkinson in zijn inleiding, is niet zozeer hoe hij beweegt of een bal slaat, maar hoe hij denkt. ‘Hij is de origineelste denker van de tenniswereld, misschien wel van de hele sportwereld.’ Daarom stelde hij zichzelf ten doel met zijn biografie zo diep mogelijk in de psyche van Djokovic door te dringen.

Of dat is gelukt, valt niet te zeggen als je de hoofdpersoon zelf niet spreekt. Niettemin heeft Hodgkinson – op wat irriterende herhalingen, te lange citaten van geïnterviewde bronnen en het ontbreken van een notenapparaat, namenindex en verantwoording na – een onderhoudende biografie afgeleverd. De lezer komt een hoop behartenswaardigs over Djokovic te weten.

Terecht erkent hij de grote en vormende invloed van Gencic. Zij heeft hem liefde en hartstocht bijgebracht voor tennis. Ook moedigde ze hem aan vreemde talen te leren, gedichten te lezen van Alexander Poesjkin en vooral om ‘bewust adem te halen’ – iets waarbij Djokovic zweert tot op de dag van vandaag. Let maar eens op hoe vaak hij op cruciale momenten in een wedstrijd met een bal kan stuiteren alvorens hij serveert. Dat is geen trucje om zijn tegenstander te ontregelen. Het is zijn manier met spanning om te gaan, zijn hoofd leeg te maken en zijn ademhaling via zijn neus te reguleren.

Oorlog

Veel aandacht besteedt Hodgkinson aan de oorlogsomstandigheden waaronder Djokovic in Belgrado opgroeide. Regelmatig sliep het gezin bibberend van angst in schuilkelders als de NAVO de stad weer bombardeerde. Hij was als kind ‘omsingeld door de dood’, beschreef Djokovic zijn angst en gevoel van onmacht ooit zelf.

Die oorlog heeft hem evenwel ook ‘onbevreesd’ gemaakt, citeert Hodgkinson voormalig nummer één bij de vrouwen Chris Evert. Volgens haar gebruikt Djokovic ‘alle negatieve perioden in zijn leven, zoals toen zijn land in oorlog verkeerde, als bron van kracht in zijn tenniswedstrijden. (…) De oorlog heeft de factor angst uit zijn tennis en uit zijn leven verwijderd. Het heeft hem sterker en als gevolg daarvan veerkrachtiger gemaakt. Er schuilt een oerkracht in hem.’

Daarmee slaat mijn jeugdliefde Evert (helaas niet wederzijds) waarschijnlijk de spijker op de kop. Zelf zou ik zijn oerkracht op de tennisbaan overigens willen omschrijven als een ‘loopgravenmentaliteit’. Het is geen toeval hoe hij diverse belangrijke wedstrijden op matchpoint tegen (onder meer de halve finale in 2011 op de US Open en de Wimbledon-finale van 2019, beide tegen Roger Federer) als een Houdini-kunstenaar alsnog zijn kant op weet te laten vallen.

Evenmin is het toeval dat hij zijn beste wedstrijden speelt als het stadion tegen hem is; hij heeft wel erger meegemaakt. Toen hij in 2021 in de finale van de US Open tegen Daniil Medvedev zijn vierde grandslamtitel binnen één jaar kon halen, was het publiek eens massaal op zijn hand. Medvedev speelde weliswaar een fantastische wedstrijd, maar Djokovic werd zo emotioneel van alle steun dat hij halverwege al in tranen uitbrak en in drie sets verloor. Na afloop bedankte hij het publiek dat hij ‘de gelukkigste man op aarde’ was.

No-vax

In het begin van zijn carrière moest Djokovic geregeld wedstrijden opgeven vanwege fysiek ongemak. Het deed Andy Roddick eens verzuchten dat Djokovic overal last van leek te hebben: ‘Kramp, vogelgriep, miltvuur, Sars, verkoudheid en hoest.’

 Dat verandert significant als hij op aanraden van de Servische arts en acupuncturist Igor Cetojevic overstapt op een glutenvrij en later grotendeels plantaardig dieet. Verrassend om te lezen is dat Djokovic in diezelfde periode eveneens begint te zweren bij ondergronds ‘piramidewater’ uit de Bosnische Vallei van de Piramides; water waarvan hij zegt dat het hem enorm veel energie geeft.

Je moet erin geloven. Niet verbazingwekkend dan ook dat zijn opvattingen soms haaks op de wetenschap staan. Djokovic, actief lid van de Servisch-orthodoxe kerk, gelooft dat onze lichamen ‘zelfhelende mechanismen’ zijn. Daarom weigerde hij aanvankelijk een operatie aan zijn elleboog, de kwetsuur daaraan zou vanzelf en holistisch genezen. Toen hij zich toch tot een operatie liet overhalen, huilde hij naar verluidt drie dagen lang nadat hij uit de narcose was ontwaakt.

In dat kader past wellicht ook zijn weigering zich te laten vaccineren tegen Covid. Niemand die hem daartoe kon dwingen, zijn keuzevrijheid beschouwde hij als een fundamenteel mensenrecht. En hoewel sommigen hem No-vax Djokovic noemden – mede ook omdat hem begin 2022 de toegang tot Australië werd geweigerd en hij enkele dagen als ongewenst vreemdeling in een detentiecentrum vast zat – heeft hij nooit gezegd deel uit te maken van de antivaccinatiebeweging. Evenmin heeft hij anderen ooit voorgehouden zich wel of niet te laten inenten.

Spiritueel

Ook zijn hang naar spiritualiteit heeft Djokovic nooit aan anderen opgedrongen. Voor hem werkt het dat hij bijvoorbeeld mediteert in een boeddhistische tempel vlakbij Wimbledon of bij een geheime boom in Melbourne Park. Hij staat zeldzaam open, zo weet Hodgkinson, voor inzichten en mensen die hem kunnen helpen een betere tennisser en beter mens te worden. Zo houdt hij er onder meer opmerkelijke vriendschappen op na met tenniscoach Pepe Ilmaz die pleit voor langdurige knuffelsessies, met reiki-meester Zarko Ilic en met Wim Hof alias de IJsman.

Welhaast haaks daarop staat dan weer de uiterst cijfermatige benadering van zijn tenniswedstrijden. Djokovic was de eerste topspeler die louter iemand inhuurde om de strategie te bepalen en zijn tegenstanders tot in detail te analyseren. ‘Terwijl andere spelers vooral van vermoedens en intuïtie uitgingen,’ schrijft Hodgkinson, ‘nam Djokovic rationele, datagedreven beslissingen over waar hij de bal moest spelen.’ Dat illustreert ook de chirurgische precisie waarmee Djokovic het spel van zijn tegenstanders ontleedt en hen als een kickbokser als het ware zoveel low-kicks geeft dat ze vanzelf wel door hun hoeven zakken.

Pissen

Biografieën van overledenen zijn in de regel beter en completer. Commercieel is het vast interessant nu een biografie van Djokovic op de markt te brengen. Maar zijn tennisleven is nog lang niet klaar. Hij droomt alweer hardop om in 2028 in Los Angeles zijn Olympische titel te verdedigen. Dan is hij weliswaar 41, maar niemand die vreemd moet opkijken als hij daartoe in staat is met dat ongelooflijk flexibele lichaam en die net zo elastische geest van hem. En anders wint hij nog wel een paar Grandslams. Want als iets Djokovic motiveert, is het geschiedenis schrijven.

Een bijvangst van deze biografie is dat ik reikhalzend uitkijk naar een van Andy Murray. Die heeft na zijn uitschakeling in het dubbelspel op de Olympische Spelen in Parijs zijn racket definitief aan de wilgen gehangen. Hodgkinson haalt een reactie van hem aan over de ochtendrituelen van Djokovic. Die staat vaak op voor zonsopkomst, begint zijn dag met gebed, dankbaarheid en een paar lange, diepe ademteugen, om daarna zijn vrouw en zijn kinderen te gaan omhelzen. Hoe anders Murray: ‘Ik ga pissen.’

Novak Djokovic. Fenomeen. Rebel
Mark Hodgkinson
Xander Uitgevers
ISBN paperback 9789401622639
ISBN e-book 9789401622738
Verschenen in juli 2024

Bestelinformatie