Nina Simone. Een levenslang gevecht tegen de waanzin

In het voorjaar van 1943, Eunice Kathleen Waymon is dan tien jaar oud, organiseert haar weldoenster een recital in de bibliotheek van Tryon, North Carolina. Mevrouw Mazzanovich wil de sponsors bedanken die de opleiding van haar pupil tot klassiek pianiste mogelijk hebben gemaakt. Zij ontdekte het wonderkind, gaf haar les en richtte een fonds op om Eunice een kans te geven. De ouders wordt die avond vriendelijk verzocht achter in de zaal te gaan zitten en plaats te maken voor blanken. De segregatie viert nog hoogtij in de zuidelijke staat. Eunice weigert op te treden. “Mijn moeder is een zwarte vrouw. Als zij niet op een plaats mag zitten waar ze mijn handen kan zien, speel ik niet!”

Het pseudoniem, Nina Simone, is uit angst voor diezelfde moeder geboren. Mary Kate Waymon preekte in de zwarte baptistenkerk van Tryon en moest niets weten van ‘wereldse’ muziek. Toen Eunice in het nachtclubcircuit van Philadelphia bijverdiende om haar pianoles te bekostigen, wilde ze dat hoe dan ook verborgen houden voor haar ouders. Vandaar die alias, een combinatie van de koosnaam die haar vriendje haar gaf (Nina) met de voornaam van haar favoriete actrice: Simone Signoret. Ze heeft gehunkerd naar de acceptatie van haar streng gelovige moeder, maar die nooit gekregen. Een doodsbang kind dat flink van zich afbeet en woedend was op de wereld om haar heen. Die innerlijke verscheurdheid is de rode draad in de biografie van Nina Simone door Alan Light.

Nina Simone, popartieste uit arren moede

Nina Simone werd een popartiest in arren moede. Ze was voorbestemd om concertpianiste te worden, maar die droom viel in duigen toen ze werd afgewezen door het Curtis Institute, het prestigieuze conservatorium in Philadelphia, waar onder andere Leonard Bernstein en Samuel Barber hun opleiding hebben genoten. Ze was ervan overtuigd dat ze vanwege haar huidskleur geweigerd werd. Haar muziekleraar van dat moment, Vladimir Sokoloff, zag dat anders. Ze was gewoon niet goed genoeg.

Niettemin eiste ze van haar publiek het respect en de toewijding van een concertpianiste. ‘Miss Mazzy’ had haar geleerd hoe ze op moest komen. “Je raakt de piano pas aan als jij er klaar voor bent en als zij klaar zijn om naar je te luisteren. Laat ze maar wachten.” Dat die houding in de jazzclubs al snel werd uitgelegd als divagedrag, deerde haar niet. Vanaf het begin van haar carrière ging ze een haat-liefdeverhouding met haar publiek aan. Soms gebeurde er iets magisch. John L. Wasserman, muziekrecensent van de San Francisco Chronicle, noemde haar optredens “spirituele seks”. Soms ontspoorde ze volkomen. Toen ze tijdens een gig in The Village Gate in New York met iets teveel gerinkel van glazen werd geconfronteerd, foeterde ze het overwegend zwarte publiek uit. “Willen jullie gelijke rechten? Mensen die zich niet kunnen gedragen, verdienen geen gelijke rechten. Hoe zijn jullie opgevoed? Hebben jullie geen manieren? Ik ben hier om jullie iets uit te leggen, om te vertellen hoe het met de wereld gaat, maar jullie zijn onbeschoft. Ik zal jullie meteen vertellen hoe jullie gelijke rechten kunnen afdwingen. Ga naar huis, neem een bad, gebruik deodorant. Zo krijg je gelijke rechten.”
Het werd ijzig stil in de zaal.

Burgerrechtenactiviste

Het incident vond kort na haar doorbraak in 1959 plaats en staat in schril contrast met haar imago van radicaal activiste voor de burgerrechtenbeweging dat ze in de loop van de jaren zestig zou opbouwen. De moord op burgerrechtenactivist Medgar Evers in 1963 en de bomaanslag in Birmingham waarbij vier zwarte meisjes om het leven kwamen, opende haar de ogen voor het sociale onrecht dat de Afro-Amerikanen in de Verenigde Staten werd aangedaan. Ze stelde de lotgevallen van ‘my people’ op het podium aan de kaak en breidde haar repertoire van liefdesliedjes als My Baby Just Cares For Me en I Loves You, Porgy uit met militante protestsongs: Mississippi Goddam’ , Four Women , To Be Young, Gifted, and Black . Ze was de eerste zwarte popartiest die een afro droeg, terwijl de conventie haar voorschreef het kroeshaar onder een pruik te verbergen, net zoals Martha & The Vangellas en The Surpremes deden. Het geweldloze verzet van Martin Luther King zei haar weinig, al betreurde ze zijn dood in The King of Love is Dead ; ze zag meer heil in de Black Powerbeweging.

Bipolair

Andy Stroud, haar man en manager, zag het ontluikend activisme met lede ogen. Het ‘protestgedoe’ beschadigde haar carrière, zo meende hij. De twee leerden elkaar kennen in 1961. “Ik denk dat ze allebei geschift waren,” merkt dochter Lisa over haar ouders op. Stroud, een ex-marinier, was rechercheur bij de politie die alleen al door zijn gestalte angst inboezemde. Het huwelijk was gewelddadig, viriel. In de nacht dat ze hun verloving vierden, zette Andy een pistool op haar hoofd, sloeg en verkrachtte haar, omdat ze – zo meende hij – tijdens het feest iets te nadrukkelijk met andere mannen en vrouwen had geflirt. Simone noemde hem haar bullebak, fokstier en sint-bernardshond, en sloeg bij tijd en wijle net zo hard terug. Lisa kreeg met eenzelfde mate van fysieke en geestelijke mishandeling te maken. “Mijn moeder was een en al wrok, woede en angst. Angst manifesteert zich niet altijd in angstige blikken en geschreeuw. Het manifesteert zich in woede, want ze weten vaak niet dat ze boos zijn. Kinderen en dieren zijn dan de eerste slachtoffers.”

Een levenslang gevecht tegen de waanzin. Ergens in de jaren tachtig, toen Nina Simone in Nijmegen woonde, werd de diagnose eindelijk gesteld: ze leed aan een bipolaire stoornis. Haar laatste levensjaren zijn schrijnend. Ze leefde afgelegen in het zuiden van Frankrijk en weigerde geregeld haar medicijnen te slikken. Vrienden probeerden haar op het rechte pad te houden, maar in 1994 verwondde ze twee buurjongens met een schot hagel, omdat de onverlaten haar stem hadden geïmiteerd. “Dat is de enige keer dat ze daadwerkelijk iemand heeft beschoten”, merkte Andy Stroud droogweg over zijn ex-vrouw op.

Alan Light schets in Nina Simone het portret van een zeer getroebleerde vrouw. De biografie bouwt voort op de Netflix-documentaire What Happened, Miss Simone, maar heeft meer oog voor de grote verbanden, zoals de geschiedenis van de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten. Bovenal is er de psychologische diepgang van een meisje dat droomde concertpianiste te worden en het moest doen met een carrière in de popmuziek.

Nina Simone
Alan Light
Xander Uitgevers BV
ISBN 9789401606578
Verschenen in mei 2017