Een bestaan dat volledig en vrijwel compromisloos in het teken van muziek staat, zo kun je het leven van de Bulgaarse Marietta Petkova (Roese, 1968) omschrijven. Wat aanvankelijk een portret moest worden, groeide van lieverlee uit tot een lijvige biografie over een uitzonderlijk begenadigd pianiste. Lex Bohlmeijer, van huis uit letterkundige, schreef het boek Muziek is een hart dat alles weet. Het aangrijpende levensverhaal van pianiste Marietta Petkova.
Marietta was zeven toen ze met spelen begon, min of meer bij toeval. Thuis was er hoegenaamd geen aandacht voor muziek. Maar een oplettende juf meende dat het meisje een ‘goed gehoor en goed gevoel voor ritme’ had. Dat was een verrassing voor Marietta’s moeder, een lerares scheikunde, die heimelijk zelf altijd iets met muziek wilde doen. Op de muziekschool moest de kleine Marietta toelatingsexamen doen: solfège, meezingen en ritme klappen. Na een tweede poging (de eerste keer zakte ze) kwam ze terecht bij de beroemde pianolerares Janeta Benun, die ogenblikkelijk het vermoeden van de kleuterjuf onderkende.
Daar begint het verhaal van een wonderkind dat opgroeit in het toen gesloten Bulgarije, onder de invloed van het Sovjet-regime.
Op haar elfde gaat ze naar het gymnasium, waar veel aandacht is voor muziek. Het waren, naar eigen zeggen, de mooiste jaren van haar leven. “Daarna voegde het conservatorium niet meer zo veel toe.” Als tiener ontwikkelt ze zich razendsnel en wint ze het ene na het andere prestigieuze concours, waaronder – ze was net tien – de Grand Prix van het Bulgaarse Nationale Pianoconcours. Op haar negentiende vertrekt ze naar Wenen en later naar Canada, om zich uiteindelijk te vestigen in Nederland.
Klap in het gezicht
Bohlmeijer verstaat de kunst om iemand te laten vertellen. Hij is onder andere maker van de podcastserie Goede Gesprekken voor de Correspondent. En hij is presentator van het radioprogramma Passaggio Late Night bij NPO Klassiek. In die hoedanigheid kwam hij een aantal jaren geleden in aanraking met de pianiste en raakte door haar begeesterd. Zodanig dat hij besloot om aan de hand van een reeks interviews een portret te maken.
Het is prettig als een biograaf niet alleen een fascinatie heeft voor zijn persoon in kwestie – dat levert een grenzeloze nieuwsgierigheid op – maar ook kennis van zaken heeft. Bohlmeijer weet goed de weg in het muzikale landschap van de klassieke componisten: Rachmaninov, Schubert, Mozart en Debussy (én voetbal: hoe leg je een link tussen Zinédine Zidane en klassiek piano?). Dat referentiekader maakt hem tot een meer dan bekwame sparringpartner van Petkova en geeft haar verhaal de nodige diepte en context.
Terwijl hij Petkova aan het woord laat, maakt Bohlmeijer uitstapjes naar andere kunstvormen, met vaak verrassende en doeltreffende verwijzingen. Zoals die met de film Hiroshima Mon Amour waarin we zien hoe een man een vrouw plots een klap in het gezicht geeft; een waar schrikeffect. En tegelijk een daad van liefde. Marietta Petkova kreeg ook zo’n klap, geen filmische van een tegenspeler, maar een echte. De bezorger was haar pianolerares Rada Chomakova, vlak voor een belangrijk concours. Het voorval was een kantelpunt in de carrière van de Bulgaarse “Het was misschien wel één van de mooiste liefdesgebaren uit mijn leven. De klappen betekenden: weg ermee. Weg met je spoken. Ga de vloer op en heb vertrouwen!”
Het is een van de vele indringende anekdotes die Lex Bohlmeijer optekende in een boek dat geen moment verveelt. Vooral omdat het turbulente leven van zijn protagonist leest als een filmscenario, met pieken en dalen, zowel op het persoonlijk als professionele vlak.
Le Petit Prince
Tijdens een van de moeilijkste periodes in haar leven – ze lijdt aan anorexia – krijgt ze van een vriendin een boek opgestuurd. De novelle Le Petit Prince van Antoine de Saint-Exupéry wordt een baken van geborgenheid en houvast en een steeds terugkerend motief tijdens haar loopbaan. Het verhaal over de buitenaardse prins is voor haar onlosmakelijk verbonden met Kinderszenen van Robert Schumann. In het boekje van een van haar cd’s, een live registratie van die cyclus, schrijft ze: “In Kinderszenen roept hij een caleidoscopisch beeld op van de belevingswereld van kinderen, gezien door de ogen van een volwassene. Er hangt een sluier van weemoed over het werk, want het geïdealiseerde geluk van de kindertijd is immers voorgoed vervlogen voor wie zelf geen kind meer is. Tegelijkertijd ademt het stuk ook dat verwachtingsvolle, die puurheid en onschuld die de kinderziel eigen is. Bij de epiloog moet ik altijd denken aan het verhaal van de Kleine Prins.”
Trauma
Ook haar privéleven staat geheel in het teken van muziek. Dat kan haast ook niet anders: iemand die zo getalenteerd is, moet spelen, net zoals een schrijver moet schrijven. Petkova is er openhartig over. In Canada ontmoette ze de Nederlandse pianist Harko Boonstra, met wie ze uiteindelijk in Nederland belandde. Die relatie gaat over en uit uiteindelijk ontmoet ze de liefde van haar leven, Leo de Klerk, componist en musicus. Tien jaar was ze met hem samen totdat zijn lichaam het begaf. Zijn vroege overlijden was traumatisch. Maar ze vindt de kracht om door te gaan. En berusting: “Ooit zal ik je zien in de klankruimte.” Tegen haar biograaf: “Hij ging naar de andere kant, ik bleef hier. Maar als ik speel zijn we samen.”
Juichende kritieken
De Nederlands-Bulgaarse nam een indrukwekkend aantal albums op, de meeste daarvan live-opnamen, want daarin schuilt, zo is haar stellige overtuiging, de bezieling van het moment. Toch heeft ze, in weerwil van altijd juichende kritieken, het grote publiek op Spotify (275 maandelijkse luisteraars) nog niet weten te bereiken. Misschien is dat ook niet haar podium. Door programmeurs en collegae wordt zij op handen gedragen, vanzelfsprekend vanwege haar betoverende uitvoeringen van de grote componisten, waaronder een legendarische recital in het concertgebouw in 2000.
Maar misschien ook omdat ze haar visie op muziek eloquent, in bijna aforistische bespiegelingen kan verwoorden: “Ambacht is schitterend en kan zeker ook emotioneren. Een vakman kan een leven lang groeien in zijn ambacht. Maar als je ambacht opsluit in regels, en vastlegt, als jet verheerlijkt en je eraan vastklampt, dan wordt het ambacht een harnas.”
Prachtig boek.
Muziek is een hart dat alles weet. Het aangrijpende levensverhaal van pianiste Marietta Petkova
Lex Bohlmeijer
Uitgeverij Balans
ISBN paperback 9789463823876
Verschenen in januari 2025
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 27,50)
