Geen tijd verliezen. Jeanne Bieruma Oosting 1898-1994

Jolande Withuis, biografe van onder meer Juliana, schreef de biografie van kunstenares Jeanne Bieruma Oosting (1898-1994) die als vrouw in de kunst moest vechten tegen seksevooroordelen vanuit haar familie én vanuit de kunstkritiek.

‘Je kunt geen twee heren dienen,’ luidde het motto van kunstenares Jeanne Bieruma Oosting. Toen haar latere biografe Jolande Withuis in de jaren negentig bij haar thuis een aquarel kwam uitzoeken, was Oosting oprecht verbaasd dat Withuis zowel een (wetenschappelijke) carrière als een man had.

Oosting trouwde niet en koos voor de kunst. Dat was tegen het zere been van haar adellijke traditionele familie en dat lieten ze blijken. Terwijl haar broer en zus een ruime toelage kregen van hun schatrijke vader, moest Jeanne in een kasboekje elke aangeschafte postzegel verantwoorden. De relatie met haar moeder was complex: ze koppelde liefde aan vernederingen en terechtwijzingen en betuttelde Jeanne. Tot op hoge leeftijd schreef ze haar volwassen dochter voor welke kleding ze moest kopen en hoe ze zich moest gedragen.

Dat Jeanne er dus van huis uit aan gewend was dat genegenheid gepaard kon gaan met vernederingen, maakte dat ze in de liefde nogal eens over zich liet lopen. Die liefde vatte ze overigens niet enkel op voor mannen, onder wie schrijver Adriaan Roland Holst. Aan de hand van talloze brieven toont Withuis aan dat de relatie met sommige van haar vriendinnen aanzienlijk verder ging dan vriendschap. Maar de biografe is voorzichtig om het label lesbisch of biseksueel op haar hoofdpersoon te plakken. Het zou in haar ogen een anachronistische conclusie zijn. In die tijd was zelden iemand openlijk lesbisch, laat staan een vrouw uit een adellijk geslacht.

Bewijsdrang

Oosting werkte veel en snel. Haar uitspraak Geen tijd verliezen schopte het zelfs tot de titel van de biografie. Het harde werken was ook een vorm van bewijsdrang. Deze kwam deels voort uit het gebrek aan bevestiging door haar familie die haar zeker in het begin van haar carrière als kunstenares nauwelijks zag staan. De haastige productie was volgens critici soms aan haar werk af te zien. Grafisch werk lag haar dan ook het best: hierbij was haastig werken eenvoudigweg geen optie. Zij hoefde zich niet langer te bedwingen, dat deed de techniek wel.

In de jaren twintig trok ze naar Parijs waar ze soms macabere grafiek maakte: een vrouw met dode baby’s om zich heen, moordenaars, heftige naakten. Nu moest ze een strijd op twee fronten vechten: tegen haar ouders die schilderen (of überhaupt werken) niets voor een vrouw vonden en tegen critici die haar onderwerpkeuze niet vrouwelijk genoeg achtten. Zoals in al haar boeken legt feministe Withuis haar personages ook in dit boek nadrukkelijk langs de feministische meetlat.

Toen haar leven na de oorlog in rustiger vaarwater kwam ging Oosting zich gaandeweg meer toeleggen op stillevens, interieurs en bloemen. Dit werk verkocht goed en maakte dat haar eerdere (en eigenlijk interessantere) werk in de vergetelheid raakte, waar het dankzij deze biografie weer aan onttrokken wordt.

Goed gekeken

Jolande Withuis heeft goed gekeken naar Bieruma Oosting. Ook letterlijk. Dit blijkt onder meer uit de passage waarin ze uitgebreid ingaat op het zelfportret dat de omslag van het boek siert. Ook hier weer geen overhaaste conclusies maar een haarscherpe analyse waarin de auteur wat ze ziet in het schilderij combineert met haar kennis over de kunstenares. Via haar leven komen we zo meer te weten over haar kunst en andersom.

Oosting was een vat vol tegenstrijdigheden en daarmee niet makkelijk voor zichzelf, voor haar omgeving én haar biografe schrijft Withuis aan het slot.

Oosting was assertief en ongenaakbaar, maar in de liefde kwetsbaar en weerloos. Ze was onafhankelijk en zelfstandig, maar bleef hunkeren naar de goedkeuring van haar moeder. We was genereus én schraperig. Ze had een talent voor vriendschap maar miste het vermogen een aardig cadeau voor iemand te kiezen. Ze rebelleerde tegen haar milieu maar maakte op buitenstaanders de indruk van een deftige dame.

Bij het schrijven van dit boek kon Withuis beschikken over een schat aan informatie, waaronder duizenden brieven. Het levert vele prachtige citaten op. Dat ze er toch in is geslaagd het boek tot zo’n 400 bladzijden te beperkten, valt te prijzen. Alleen in het laatste deel, waarin nog wat vriendschappen en andere zaken uitgediept worden, mist soms urgentie. Ook de stortvloed aan exposities en namen die de revue passeren (het personenregister telt negen dichtbedrukte pagina’s) maken het er soms niet makkelijker op de aandacht erbij te houden. Maar dat zijn dan ook de enige kanttekeningen die ik kan bedenken bij deze prachtige, zorgvuldige biografie.  

Geen tijd verliezen. Jeanne Bieruma Oosting 1898-1994
Jolande Withuis
De Bezige Bij
ISBN hardcover 9789403151014
ISBN ebook  9789403159614
Verschenen in november 2021

Bestelinformatie