De rebelse Romanov van Helen Rappaport heeft als ondertitel Julie van Saksen-Coburg, de keizerin die Rusland nooit heeft gehad. Rappaport begint haar boek met de beschrijving van het huwelijk van Leopold van Saksen-Coburg-Saalfeld in 1816 in Londen met Charlotte van Wales, na haar vader voorbestemd voor de Britse troon. Leopold is weliswaar knap, maar hij heeft weinig vermogen en rond zijn huwelijk in Londen wordt Saksen-Coburg-Saalfeld minachtend een ‘Pompernikkel-staatje’ genoemd. Toch weten Leopold en zijn broers en zussen het ver te schoppen. Als Charlotte in 1817 overlijdt in het kraambed, trouwt haar Pompernikkel-echtgenoot opnieuw en wordt in 1830 koning der Belgen. Zijn zus huwt de broer van de Russische tsarina Maria Fjodorovna, de moeder van onze eigen koningin Anna Paulovna. Een andere zus wordt moeder van de latere koningin Victoria. Een broer wordt vader van prins Albert, Victoria’s toekomstige echtgenoot.
Hoe is het mogelijk dat zo’n relatief onbeduidende plek gelieerd is geraakt aan zoveel Europese vorstenhuizen? Dat is te danken aan de tomeloze ambitie van Augusta van Reuss-Ebersdorf, dochter uit een nog onbeduidender vorstendommetje. Ze trouwt met Frans van Saksen-Coburg-Saalfeld en wordt moeder van negen kinderen, waaronder Leopold.
En Julie, de hoofdpersoon van dit boek? Rappaport laat zien dat zij er in het bijzonder voor zorgt dat haar broers en zussen die schitterende huwelijken kunnen sluiten door op haar veertiende de echtgenote te worden van een Russische troonopvolger, een ongekende eer voor een Duitse prinses. Als derde dochter van Frans en Augusta is ze de kroon op Augusta’s lobby-praktijken en tegelijk het grootste slachtoffer daarvan.
Op reis
Een van de mooiste hoofdstukken in De rebelse Romanov is de beschrijving van de reis die Augusta met haar drie dochters onderneemt van Coburg via Königsberg en Riga naar Sint Petersburg. Ze gaan daar naartoe op uitnodiging van tsarina Catharina de Grote die een bruid zoekt voor haar tweede kleinzoon, Constantijn. Ze acht haar zoon Paul niet geschikt voor het keizerschap en heeft haar hoop gevestigd op haar kleinzoons Alexander en Constantijn die ze zelf heeft opgevoed. Duitse prinsessen zijn populair als echtgenotes aan het Russische hof, Catharina is zelf een prinses van Anhalt-Serbst. De afstand naar Sint Petersburg beslaat 2000 kilometer en wordt afgelegd per koets die een tempo haalt van 6 tot 9 kilometer per uur. Rappaport beschrijft aan de hand van reisverslagen over de ontberingen die het gezelschap onderweg heeft moeten doorstaan, de kou, de slechte slaapplekken in de herbergen en het oneetbare voedsel. Eenmaal in Sint Petersburg wacht Augusta, Sophie, Antoinetta en Julie een grootse ontvangst in de ongekend weelderige paleizen van Catharina de Grote. Uit de drie Coburg-zussen kiest ze de mooiste, Julie. Augusta neemt haar andere dochters weer mee naar huis en Julie blijft alleen achter in een vreemd land met een nieuw geloof en een nieuwe naam, Anna Fjodorovna.
Een dramatisch huwelijk
Constantijn blijkt een voorliefde te hebben voor militarisme en combineert dat met een sadistische aard. Hij mishandelt zowel zijn manschappen als zijn vrouw. Het huwelijk wordt een ramp, zeker nadat Catharina overlijdt en Paul alsnog de troon bestijgt. Zijn vrouw, Maria Fjodorovna, moet weinig hebben van de door Catharina de Grote geselecteerde bruiden van haar oudste zoons die ze niet heeft kunnen opvoeden en daardoor ook nauwelijks kent.
Het aanzien van het huis Saksen-Coburg-Saalfeld is dan wel gered, met Julie gaat het niet goed. Ze is vaak ziek en lijdt erg onder haar huwelijk. Bovendien bedelt haar vader voortdurend bij haar om geld voor zijn vorstendom, dat ze bij de Tsaar moet zien los te peuteren. Haar ongelukkige huwelijk en een minnaar maken dat ze in 1801 uit Rusland vertrekt om terug te keren naar Duitsland. Dat wordt haar niet in dank afgenomen. Hoewel haar familie en ook Constantijns broers Alexander en Nicolaas, die achtereenvolgens tsaar worden, hun best doen om haar naar Rusland te laten terugkeren, weigert ze. In 1820 wordt de scheiding uitgesproken.
Een excentriek familielid
Julies belevenissen zijn voornamelijk gereconstrueerd uit dagboeken en uit brieven van derden. Van haarzelf zijn weinig persoonlijke documenten bewaard gebleven. Zeker na haar vlucht uit Rusland is haar leven minder goed gedocumenteerd, veel correspondentie is vernietigd. We weten dat ze een zwakke gezondheid heeft en in een moeilijke positie verkeert; ze is geen weduwe en geen gescheiden vrouw. We weten ook dat ze haar titels behoudt en het daarom aan haar status van Russische prinses verplicht is om met een enorme en kostbare stoet aan hovelingen te reizen en te wonen. Ze leeft op verschillende plekken in Europa waaronder het landgoed Elfenau in Zwitserland. Het is ook bekend dat ze in geheim twee kinderen van twee verschillende vaders heeft gebaard, die ze niet zelf opvoedt. Ze houdt van lezen en muziek en ontvangt in haar salons Europese bekendheden. Maar wie ze echt was, kunnen we moeilijk reconstrueren. Ze wordt naïef genoemd, charmant en lief, maar ook ‘een roos met de nodige doornen waaraan een mens zich op elk moment kan prikken’. We lezen dat Augusta verteerd wordt door spijt om wat ze Julie heeft aangedaan en dat koningin Victoria enorm geïntrigeerd is door de tegendraadse tante die haar eigen weg gaat.
Verdienste
Het is een grote verdienste van Helen Rappaport dat ze in haar vlot geschreven boek licht werpt op vrouwen die zich niet hebben gecommitteerd aan de wensen van hun familie om een goed huwelijk te sluiten en vorstelijke kinderen te baren, maar die roddel en laster trotseren en kiezen voor een eigenzinniger leven. Er waren meer van dergelijke vrouwen. Het leven van Julie doet denken aan dat van de Nederlandse prinses Marianne (1810-1883). Daarnaast laat Rappaport zien dat koningin Victoria, die algemeen wordt beschouwd als de moeder van de Europese vorstenhuizen, een voorgangster had in de nauwelijks bekende Augusta. Bovendien geeft ze een inkijkje in hoe de -vaak piepkleine en verarmde- Duitse vorsten- en hertogdommen, het hoofd boven water proberen te houden door huwelijken te arrangeren met machtiger tegenhangers zoals Pruisen, Hannover, Saksen of Württemberg of met buitenlandse vorstenhuizen. Dat lukt wonderwel. Ook in het Nederlandse koningshuis wordt gekozen voor Duitse echtgenoten. Maar de grootste verdienste van de schrijfster is dat ze ons op een levendige manier heeft laten kennismaken met het Russische hof in de Napoleontische tijd en met Julie die nooit de tsarina is geworden, hoewel ze daartoe voorbestemd was, maar toch grote invloed heeft gehad op wie haar kenden. Ze overlijdt in de zomer van 1860 en wordt begraven met de riten van het Russisch-orthodoxe geloof, waartoe ze als veertienjarige gedwongen werd zich te bekeren.
Om met Rappaport te spreken: ‘Haar lot had schitterend kunnen zijn.’
De rebelse Romanov. Julie van Saksen-Coburt, de keizerin die Rusland nooit heeft gehad
Helen Rappaport
Spectrum
ISBN paperback 9789000394142
ISBN e-book 9789000394159
Verschenen in april 2025
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 25,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 14,99)
