Je zou het leven van John Gabriel Stedman (1744-1797) kunnen voorstellen in de vorm van een drieluik. Er waren de vlegeljaren van zijn jeugd, de tropenjaren in Suriname en het slotakkoord in Europa na zijn terugkeer van de Nederlandse kolonie. Roelof van Gelder schreef een biografie van de man die de wreedheden op de slavenplantages in Suriname onverbloemd verbeeld heeft in zijn prenten en geschriften.
Het picareske
Even leek het erop dat John Gabriel Stedman, geboren op 4 april 1744 in Dendermonde, opgroeide voor galg en rad. De memoires die hij in de herfst van zijn leven aan het papier heeft toevertrouwd, getuigen van de nodige uit de hand gelopen weddenschappen, vechtpartijen en practical jokes, om over zijn oplichterijen en amourettes nog maar te zwijgen. Stedman, zo geeft hij toe, was in zijn jeugd een branieschopper en schuinsmarcheerder.
John Gabriel Stedman tekende voor een militaire carrière in de Schotse Brigade. In de Republiek der Verenigde Nederlanden waren zo’n tweeduizend Britse militairen gelegerd die werden ingezet ter verdediging van de barrièresteden in het zuiden en het oosten van de Republiek. De Brigade stond onder het opperbevel van het Staatse leger, maar de eed van trouw werd zowel aan de prins van Oranje als de Engelse koning afgelegd.
Vanzelfsprekend moeten we de memoires van John Gabriel Stedman met een korrel zout nemen. Maar Van Gelder doet meer dan alleen het schiften van feit en fictie. Hij plaatst de memoires in de literaire traditie van de schelmenroman, een buitengewoon populair genre in de achttiende eeuw. Daardoor komen een aantal interessante kwesties aan de orde. Door welke fictie werd Stedman gevormd? Wat waren zijn rolmodellen? The History of Tom Jones, a Foundling (1749) van Henry Fielding en The adventures of Roderick Random (1748) van Tobias Smollet waren zijn ‘lijfromans’. Die typering kunnen we vrij letterlijk nemen. Als militair droeg Stedman die boeken met zich mee, van garnizoensstad naar garnizoensstad. Stedman schreef de memoires voor zijn ‘vrienden’, de wapenbroeders met wie hij tijdens zijn militaire loopbaan is opgetrokken. Ook het psychologische gegeven dat de relatie met zijn vader beter was dan die met zijn moeder, kan in dit licht worden bezien. Robert Stedman ging zijn zoon voor in de Schotse Brigade. Hij was net zo ‘verzot op rauwe humor en sterke verhalen’. Daarmee verdreef je de verveling van de vredestijd. John Gabriel Stedman eigende zich de avonturen toe van Tom Jones, Roderick Random en Bampfylde Moore Carew. Hij identificeerde zich met de non-conformisten. Non-conformisme was hip.
Suriname
Maar het is vooral vanwege ‘het Surinameboek’ waardoor Stedman herinnerd zal worden. In 1772 zette Stedman een punt achter zijn loopbaan in de Schotse Brigade. Hij tekende voor een nieuw opgericht Staats regiment, dat in de Nederlandse kolonie Suriname de rust en orde moest gaan bewaren. Stedman verbleef er vijf jaar, kreeg een relatie met een mulattin en tekende in zijn vrije uren dat het lieve lust was. Hij had vooral oog voor de misstanden op de plantages, de afranselingen en mutilaties, die van de ‘tuin van Eden’ een hel maakten. De militaire expedities waaraan hij deelnam, waren tegen de marrons gericht, weggelopen slaven die in de oerwouden van Suriname leefgemeenschappen hadden gevormd en geregeld de plantagehouders, hun voormalige meesters, overvielen en afslachtten. Een guerrillaoorlog avant la lettre. Stedman had begrip voor het doen en laten van ‘these poor naked people’, al nam hij zonder gewetenswroeging de wapens tegen hen op.
De categorische imperatief
Ook die tweeslachtigheid weet Van Gelder in te bedden in de historische context van de tweede helft van de achttiende eeuw. Tijdgenoten van Stedman als Thomas Clarkson en John Wesley kregen steeds meer oog voor de misstanden van de slavernij. ‘Give liberty to whom liberty is due, that is to every child of man, to every partaker of human nature,’ bond Wesley zijn medegelovigen op het hart.
Stedman moest weinig weten van hun abolitionisme. De slavernij moest humaner, maar hij was zeker geen voorstander van de afschaffing ervan. De publicatie van zijn Narrative, of a five years’ expedition against the Revolted Negroes of Surinam bij de progressieve uitgever Joseph Johnson in Londen had nogal wat voeten in de aarde. De tijdsgeest zat niet mee. Edmund Burke fulmineerde tegen de excessen van de Franse Revolutie aan de andere kant van het Kanaal. De geest van Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap kwam door de guillotine in een kwaad daglicht te staan.
John Gabriel Stedman leidde een buitengewoon avontuurlijk leven, maar dat is niet de belangrijkste reden waarom Roelof van Gelder Dichter in de jungle schreef. Net als zijn vorige boek over Jacob Roggeveen, de ontdekker van Paaseiland, gaat het ook in de biografie van John Gabriel Stedman om de grote thema’s van de achttiende eeuw: het denken over goed en kwaad tijdens de Verlichting, en de compassie voor je medemens, ook als die uit een ander deel van de wereld komt. Met Dichter in de jungle. John Gabriel Stedman 1744-1797 schreef Roelof van Gelder wederom een pageturner van de eerste orde.
Dichter in de jungle. John Gabriel Stedman 1744-1797
Roelof van Gelder
Atlas Contact
ISBN 9789045032726
Verschenen in oktober 2018
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 34,99)Bestel als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 14,99)
Bestel als hardcover bij bol.com (5 34,99)Bestel als ebook bij bol.com (€ 14,99)
, de man die de excessen op de slavenplantages in Suriname in de achttiende eeuw verbeeldde.){kind=link}