Jan Duijkers (1900-1945) werd na zijn dood geroemd als verzetsman. De inhoud van een koffer die tien jaar geleden opdook, deed dat beeld kantelen. Schrijfster Martine Letterie ontdekte dat Duijkers een economische collaborateur was en dat diens naasten en nazaten allemaal zo hun eigen redenen hadden om dat na zijn dood te verzwijgen.
In 2007 kwam Martine Letterie in contact met Rob Duijkers, wiens vader tijdens de bezetting naar concentratiekamp Neuengamme was afgevoerd. Dat sprak tot de verbeelding van de (kinderboeken)schrijfster omdat haar grootvader in datzelfde kamp was omgebracht. Duijkers was trots op zijn vader die kort na zijn geboorte omkwam en die, zo was hem ooit verteld, in het verzet had gezeten.
Kort na de dood van Rob Duijkers in 2013 deed zijn dochter Nicole op zolder echter een ontdekking die het beeld van haar grootvader op zijn kop zette: ordners met een “gedenkboek” dat Robs oudste (half)broer in de jaren negentig samenstelde en een leren koffer met alles wat Jan Duijkers in zijn leven had bewaard: brieven, agenda’s, kasboeken, foto’s en nog veel meer. Op verzoek van Nicole verdiepte Letterie zich in het materiaal, dook in de archieven en probeerde het leven van Jan Duijkers en zijn handel en wandel tijdens de bezetting te reconstrueren. Centrale vraag: was hij een verzetsman of een collaborateur?
Feiten en motieven
Hierbij probeerde Letterie niet alleen de feiten maar ook de motieven boven water te krijgen. Feit is dat Duijkers met zijn beveiligingsbedrijf opdrachten voor de bezetter uitvoerde. Hij was ambitieus en wilde zijn Amersfoortsche Nachtveiligheidsdienst uitbouwen tot een nationaal bewakingsbedrijf. Hij werd hierbij gedreven door de frustratie over zijn eerdere ontslag bij een verzekeringsmaatschappij. ‘Hiermee zou hij de erkenning krijgen die hij zo lang had moeten missen, hiervoor had blijkbaar alles moeten wijken,’ concludeert Letterie. Bovendien kon Duijkers het geld goed gebruiken want hij was inmiddels aan zijn derde huwelijk toe en moest meerdere gezinnen onderhouden.
Fascinerende bijrol
Dat derde huwelijk, of liever gezegd zijn derde vrouw Germaine, tekent voor de met voorsprong meest fascinerende bijrol in dit boek. Ze trok een rookgordijn op over haar verleden. Letterie ging op onderzoek uit en ontdekte dat haar moeder een Luxemburgse was die als prostitué in Brussel werkte en dat Germaine waarschijnlijk in haar voetsporen trad en Jan Duijkers op die manier had leren kennen.
Waarom werd Duijkers, die voor de bezetter werkte, door diezelfde bezetter in september 1944 gearresteerd en afgevoerd? Vanwege verzetsdaden? Arbeidsweigering? Of speelde Germaine een rol bij de arrestatie van haar man? Hun huwelijk bevond zich op dat moment in een dal, hij was opvliegend en sloeg haar. Nam ze op deze manier wraak en/of probeerde ze zo een scheiding te vermijden en te voorkomen dat ze weer terug naar België moest?
Het is een van de vele vragen die in het boek gesteld worden en waarop de auteur, ondanks haar uitvoerige onderzoek, geen volledig sluitend antwoord kan geven. Ook over Duijkers’ tijd in Neuengamme heeft ze weinig kunnen achterhalen, waardoor de lezer het moet doen met een aantal scenario’s en een meer algemene reconstructie van hoe het in dat kamp toeging.
Letterie houdt de lezer, heel slim, tot het laatst toe in spanning over wat ze precies heeft weten te achterhalen over Duijkers’ collaboratie en – vooral – over diens vermeende verzetsdaden.
Etiketten
Duijkers blijkt aan het einde van de rit, als zovelen, nog niet zo gemakkelijk in te delen in de categorieën ‘goed’ of ‘fout’, in ‘dader’ of ‘slachtoffer’. Het is maar hoe je er naar kijkt. Of, zoals Letterie aan het einde concludeert: ‘Op sommige levens passen meer etiketten.’ Letterie laat bovendien overtuigend zien hoe na Jan Duijkers’ overlijden ieder in zijn omgeving zo zijn of haar redenen had (familie-eer, loyaliteit, financiële belangen) om een eigen voorstelling van zaken te geven over Duijkers’ rol tijdens de bezetting.
De vermeende verzetsman
Martine Letterie
Omniboek
ISBN paperback 9789401919296
ISBN e-book 9789401919302
Verschenen in maart 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 22,50) Bestel als e-book bij bol.com (€ 9,99)
 werd geroemd als verzetsman, maar bleek een economische collaborateur te zijn. Martine Letterie vertelt zijn verhaal){kind=link}
Een oom van mij had een klein bouwbedrijf en hij weigerde voor de Duitsers te werken. Zijn bedrijf werd voor een habbekrats onder dwang verkocht aan een NSB’er. De rest van zijn leven heeft hij met zijn vrouw in armoede geleefd. De Ned. regering stak geen poot uit om hem zijn bedrijf terug te geven. Ik wou dat hij een andere keus had gemaakt, zeker omdat je in 1941 niet wist hoe de oorlog ooit zou aflopen. Was bouwen voor de Duitsers “collaboratie”?
Bouwen voor de bezetters was fout, maar dan wel als je het deed vanuit geldelijk gewin. Als je het deed omdat je de bezetter wilde helpen. Als je bouwde omdat je in de bouw zat en het was destijds bijna onvermijdelijk om huizen te bouwen (daar hebben we het even over, dus niet over bunkers et cetera) waarmee je de moffen geen dienst bewees. Jouw oom wilde gewoon niet voor ze werken en dat was moedig en je kan in dit geval niet de toenmalige Nederlandse regering niet alles verwijten, maar als je bedoeld dat ze na de oorlog hadden moeten helpen zijn bedrijf terug te krijgen …. dan kan ik me daar heel best in vinden en dan valt dat de toenmalige regering zeker te verwijten. Wat je schrijft over een andere keuze maken …. nee het was een goede en moedige keuze ook al wist je niet hoe de oorlog zou aflopen, want hoe dan ook werd ons land door de Moffen bezet (ik ben Joodse) en jouw oom wilde onder geen beding meewerken met de bezetter en dat valt te prijzen en daar hoor je trots op te zijn en dat ze daardoor in armoede kwamen te leven …. had jij dan liever gehad dat ze wel echt fout zouden zijn geweest, want dat had dan op den duur ook nog gekund.