Jan Bernd Bicker: ‘De vinnigste aller patriotten’

Voordat ik De geschiedenis volgens Bicker 1746-1812 van Mariëlle Hageman had gelezen, had ik nog nooit van Jan Bernd Bicker gehoord. Natuurlijk wist ik het een en ander van de woelige tijd waarin hij leefde: de tijd van patriotten en prinsgezinden, die elkaar naar het leven stonden.

Ik kende een aantal kopstukken uit deze periode van de vaderlandse geschiedenis: de hoofdrolspeler, prins van Oranje Willem V (met zijn bijzonder vrouw Wilhelmina van Pruisen en haar aanhouding bij Goejanverwellesluis door de Patriotten). Verder natuurlijk Kaat Mossel en Ruige Greet, trouwe aanhangers van de prins, en later Gijsbert Karel van Hogendorp, die de terugkeer van de zoon van Willem V mogelijk maakte en met zijn grondwet van Nederland een koninkrijk maakte.

Van de zijde der patriotten kende ik alleen Joan Derk van der Cappellen en zijn pamflet Aan het volk van Nederland. Hij gaf de klaroenstoot tot de patriottenbeweging.

Nee, Bicker kende ik niet, en dat is geheel ten onrechte. Dat toont Mariëlle Hageman in dit zeer prettig leesbare boek overduidelijk aan.

Regenten

Jan Bernd Bicker groeide op in een typische regentenfamilie. Zijn voorouders zaten in het bestuur van Amsterdam maar zijn vader was een zakenman. Hij was mededirecteur van een bank die als kredietverstrekker vele ‘hoge lieden’ onder zijn clientèle had. Hoewel zijn vader graag had gezien dat zijn zoon hem opvolgde, ging Jan Bernd na zijn studie de politiek in – hij was een van de studentleden die een erehaag vormde toen prins Willem V Amsterdam bezocht. Dat deed hij redelijk succesvol. Bicker werd schepen van Amsterdam en later bracht hij het tot afgevaardigde in de Staten-Generaal.

Toen de prinsgezinden terrein wonnen in Nederland – na de inval van de Oostenrijkers in 1787 – vluchtte hij met medestanders en met zijn gezin naar België, daarna naar Frankrijk. Toen ook daar de grond hem te heet onder de voeten werd naar Zwitserland. Daar leefden ze als politieke vluchtelingen in moeilijke omstandigheden. Toen het tij keerde en Willem V en Wilhelmina in de nasleep van de Franse Revolutie naar Engeland vluchtten, kon Bicker op het oude nest terugkeren. De laatste dagen van zijn leven sleet hij in zijn huis te Oosterbeek, waar hij verzorgd werd door zijn dochter Cato.

Een bijzonder leven én een leven dat heel veel inzicht geeft in het politieke mijnenveld dat Nederland in die tijd was. Niet alleen vanuit de kringen der prinsgezinden loerde het gevaar. De patriotten waren allerminst gelijkgestemd als het ging om wat ‘democratie’ nu precies betekende.

Bicker was een gematigd patriot; de gewone burger mocht zeker niet te veel invloed krijgen. Veel radicalere patriotten keken met argusogen naar zijn verrichtingen als telg uit een aristocratische familie. Een tijdje werd hij zelfs gevangen gezet, toen de extremisten onder de patriotten een staatsgreep pleegden.

Chroniqueur

De brieven, dagboeken en archieven van Bicker geven een unieke inkijk in deze periode van de Nederlandse geschiedenis. Bicker bewaarde alles, want hij realiseerde zich terdege dat hij in een bijzonere tijd leefde. Had elke tijd maar zo’n chroniqueur!

De biografie is opgebouwd uit vijf delen, en ieder deel kent zijn eigen bronnen. In deel 1 put de schrijfster uit brieven en geschriften van mensen rondom de jonge Jan Bicker, zoals zijn ouders en familieleden. Deel 2 is vooral gevoed door zijn dagboeken in de tijd dat hij schepen in Amsterdam was. Vervolgens maakt Mariëlle Hageman in deel 3 vooral gebruik van Bickers aantekeningen toen de politieke strijd op zijn hoogtepunt was. Deel 4 is gebaseerd op zijn dagboeken in de tijd dat hij een politiek vluchteling was en deel 5 – ten slotte – is gestoeld op brieven en autobiografische teksten.

Door de aard van deze bronnen zit je zeer dicht op de huid van Jan Bicker. Het is vooral een persoonlijke geschiedenis. Zo merk je als lezer onmiddellijk hoe gevaarlijk het leven in die tijd was want familieleden, een aantal van zijn kinderen en zijn vrouw, stierven op jonge leeftijd. Bicker was ook regelmatig ziek. Verder onderga je bijna aan den lijve hoe moeizaam het was om je in die tijd te verplaatsen, hoeveel tijd het kostte om van de ene naar de andere plek te komen. Dat er desondanks veel gereisd werd, maakt dit boek eveneens duidelijk.

Omdat de schrijfster zich uitsluitend baseert op bronnen van of rond Bicker en andere opinies achterwege laat, noemt ze dit boek nadrukkelijk geen biografie. Dat is het in die zin inderdaad niet. Maar het is wel een uiterst levendig verhaal over een boeiende man in een boeiende tijd van onze vaderlandse geschiedenis.

De geschiedenis volgens Bicker 1746-1812
Mariëlle Hageman
Uitgeverij Van Oorschot
ISBN 9789028283015
Verschenen in november 2018

Bestelinformatie