Indra Devi, moeder yoga, een biografie van Michelle Goldberg

“Sommige mensen die van haar hebben gehouden en me hebben geholpen, zullen teleurgesteld zijn over dit boek. Voor hen was ze bijna goddelijk. Ik zie haar als een complexe, gewaagd moderne, soms inspirerende en soms gekmakend onverantwoordelijke vrouw, niet als een spiritueel voorbeeld.” Michelle Goldberg valt in haar biografie van Indra Devi met de deur in huis. Indra Devi. De vrouw die yoga naar het Westen bracht is geen hagiografie. Goldberg heeft vooral moeite met de onthechtingscultus die het Westen in de Oosterse spiritualiteit heeft omarmd. Ze citeert met instemming George Orwell, die in dat niet-hechten een diep verlangen ontwaart “om te ontkomen aan de pijn van het leven”. De crux van de liefde is dat je je juist wèl hecht, met alle consequenties vandien, waaronder die van het ultieme verlies. Tot de dood ons scheidt. Ga er maar aan staan. Ohm.

Hatha-yoga

Misschien is de morele verontwaardiging over de stoïcijnse manier waarmee Indra Devi haar doden betreurt nog de minst sterke kant van dit boek. Geboren als Jevgenia Vasiljevna op 30 april 1899 in de kosmopolitische havenstad Riga, bezat ze het “Zelig-achtige” vermogen aanwezig te zijn bij de grote brandhaarden van de 20ste eeuw. Ze was getuige van de val van het tsaristische rijk tijdens de Russische Revolutie, de hoogtijdagen van de Weimarrepubliek, de Indiase onafhankelijkheidsstrijd van Mahatma Gandhi en Jawaharlal Nehru, de Japanse bezetting van Shanghai en internering van de westerlingen die daar verbleven, de glamour van Hollywood, de Vietnamoorlog, de militaire dictaturen van Zuid-Amerika. Op haar vijftiende kwam ze voor het eerst met yoga in aanraking. Europa was in de ban van het spiritualisme. Darwin beroofde met zijn evolutietheorie de mensheid van zijn opperwezen, Nietzsche verklaarde hem officieel voor dood. Nieuwe vormen van geloofsbeleving vulden het gemis. Op het landgoed van baron Philip van Pallandt in Ommen, slot Eerde, kwamen duizenden theosofen bij elkaar om de woorden van Jiddu Krishnamurti tot zich te nemen. Onder hen bevond zich Jevgenia Vasiljevna. De meditatie in het tentenkamp betekende een keerpunt in haar leven. Ze wilde nog maar één ding. Naar de bron: India. Vasiljevna ging in de leer bij Swami Kuvalayananda, de man die van hatha-yoga een moderne gezondheidsbeweging had gemaakt. Kuvalayananda wilde, door de beheersing van lichaam en geest, zijn leerlingen weerbaar maken in de komende onafhankelijkheidsstrijd tegen de Britten. Yoga is, in weerwil van zijn klassieke bronnen, een vrij modern fenomeen. Indiase nationalisten ontdekten in yoga een authentieke training van lichaam en geest. Nehru behield tijdens zijn talloze arrestaties zijn mentale evenwicht door in de cel trouw zijn asana-oefeningen uit te voeren. De mens lijdt het meest van het lijden dat hij vreest, leerden de Yoga-Soetra van Patanjali. Het ego is een sta-in-de-weg dat verdient om opgelost te worden. “Yogas cittra vrtti nordohah – Yoga is het beperken van de fluctuaties van het bewustzijn.” Dat diep pessimistische mensbeeld uit de tweede eeuw voor Christus werd tijdens de Indiase onafhankelijkheidsstrijd een krachtig wapen en een vrolijke heilsleer.

Sunset Boulevard

Jevgenia Vasiljevna verkondigde die aan westerlingen. Tijdens de Japanse bezetting leerden ze haar lotgenoten aan de ergste oorlogsellende het hoofd te bieden. Ze deed dat als Indra Devi. De alias nam ze aan om haar toenmalige echtgenoot, een Tsjechische diplomaat, niet in verlegenheid te brengen. Na de oorlog stichtte ze een yogaschool in het land van de bevrijder, aan de Sunset Boulevard van Los Angeles. Ze raakte halsoverkop verliefd op de antroposofische arts Siegfried Knauer en opende met hem een dubbelpraktijk waarin ze hun beider expertises onderbrachten. Hollywood viel als een blok voor Indra Devi, de tegenwerkingen van de FBI ten spijt (die verdacht de Russin met haar gekke ideeën een communist te zijn, een oprisping van McCarthyisme). Tot haar clientèle behoorden Gloria Swanson en Marilyn Monroe. Amerika leerde een nieuw woord kennen dat het spleen van het moderne bestaan adequaat leek samen te vatten: stress. De dreiging van een atoomoorlog en de “ratrace” van de consumptiemaatschappij zorgden voor een chronisch gevoel van onrust. Yoga was het medicijn.
In Sai Baba, die zichzelf zag als de levende incarnatie van Shiva en Shakti, ontdekte ze de spirituele kant van het bestaan. Ze geloofde heilig in zijn materialisaties en aanvaardde hem als haar goeroe, toen de bloemenjeugd van de jaren zestig sowieso de blik naar het oosten had gericht. The Beatles omarmden Maharisha Mahes Yogi, A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada bracht Hara Krishna naar New York. Volgens Golberg was ze op de hoogte van het seksuele misbruik door Sai Baba van jonge volgelingen, wat voor haar geen reden was om de beweging stante pede te verlaten. Pas in 1983, nadat ze bij de goeroe in onmin was geraakt, verbrak ze alle banden met de beweging.

Onthechting

Indra Devi liet zich niet kisten door de geschiedenis. “Haar weigering om terug te blikken was begonnen als een overlevingsstrategie, maar naarmate ze zich meer in yoga was gaan verdiepen, was het ook haar spirituele levenshouding geworden.” Die afkeer van het lijden manifesteerde zich ook in haar persoonlijke levensgeschiedenis. Ze bleef schijnbaar onbewogen onder de dood van haar moeder – volgens Goldberg “de liefde van haar leven” – en Siegfried Knauer. “Ik heb me nooit anders voorgedaan dan ik ben, en wie mij kent, weet dat ik geen conventionele vrouw ben en dat ik wat ik noem ‘Liefde en Onthechting’ praktiseer,” schrijf ze in haar memoires. Knauer sleet de laatste jaren van zijn leven moederziel alleen in India, tot groot verdriet en verontwaardiging van zijn Californische vrienden. De oosterse denkwijzen hebben het Westen een “metafysische vrijbrief” voor onverholen egocentrisme verleend, aldus Goldberg. “De wijze waarop Devi haar man verwaarloosde past precies in dit plaatje.”

Nee, Indra Devi. De vrouw die yoga naar het Westen bracht is geen hagiografie. Wat is het dan wel? Een zinderende biografie waarin de 20^ste eeuw als een rollercoaster voorbijraast. Een briljant vertoog over de aantrekkingskracht van het Oosten op het Westen. Een boek dat je ademloos uitleest.

Indra Devi. De vrouw die yoga naar het Westen bracht
Michelle Goldberg
Atlas Contact
ISBN 9789045030968
Verschenen in juni 2016