Louisette was de grote revuester van de jaren 10, 20, 30 en 40 van de vorige eeuw, de Nederlandse Mistinguett. Een gevierd artieste, die uiteindelijk eenzaam stierf en in de vergetelheid is geraakt. Als piepjonge twintiger maakte Danny van Zuijlen al eens een liefdevolle kleinkunstvoorstelling over Louisette. En over de vrouw ‘die hem maar steeds niet losliet en aan wie hij al die tijd is blijven denken’ schreef hij nu dit boek, dat langs drie sporen loopt. Het is dan weer een biografie, dan weer een gedetailleerde verslaglegging van Van Zuijlens onderzoek, dan weer gefictionaliseerde waarheid, waarbij hij in het hart en hoofd van Louisette probeert te kruipen. Dat zijn best veel verschillende stijlfiguren binnen één boek en het blijkt een ingewikkelde klus om dat alles tot één vloeiend geheel te schrijven.
Een foto van Chrétienni
Het verhaal begint met een foto uit 1903 uit het Stadarchief Amsterdam. Daarop is de beroemdste komiek van zijn tijd, Chrétienni (Chrétien van Esse) te zien, omringd door een gezelschap waar ook de jonge Louisa Gijtenbeek deel van uit maakt. Frederika, de vrouw van Chrétienni, staat aan zijn linkerkant. Louisa staat aan zijn rechterkant, met een wit schort over haar jurk en haar hand op zijn schouder. Is Louisa meer dan een huishoudster en protegé alleen? Is zij de minnares van Chrétienni? Is zij naast haar optredens met hem in de revue nog steeds werkzaam als zijn huishoudster? Wat vindt zijn 7 jaar oudere vrouw daar allemaal van? Het zijn allemaal vragen die Van Zuijlen zichzelf stelt bij de aftrap van dit boek, vragen waarop geen antwoord komt. Van Zuijlen spreekt meermaals met kleinkunstkenner Jacques Klöters, die diezelfde foto al publiceerde in 1987, in zijn boek Honderd jaar amusement in Nederland, en werkt zich vervolgens een weg door het vele materiaal dat hij uit archieven opdiept om Louisette tot leven te brengen.
Van leerling tot ster van de revue
Louisette wordt op 4 september 1882 in Amsterdam geboren als Louisa Gijtenbeek. Ze groeit op tussen de cafés chantants in De Nes, waar haar vader Arend werkt als kelner en haar moeder Paula voor het huis en de kinderen zorgt. Wanneer Arend in 1888 overlijdt aan tuberculose vindt Paula emplooi als wasvrouw bij Crétienni. Naar alle waarschijnlijkheid introduceert Paula haar knappe dochter bij de beroemde komiek en Louisa wordt niet alleen zijn huishoudster maar ook zijn protegé. Nadat ze voldoende optreedervaring heeft opgedaan op kermissen en jaarmarkten komt haar grote kans wanneer Chrétienni en zij in 1900 een engagement krijgen in Theater Carré. Tot 1905 schittert zij daar als Louisette, de ster van de revue. In 1906 gaat het gezelschap op tournee door Nederlands-Indië waar vooral Louisette een sensatie is en goede recensies krijgt.
Grote successen
Het echt grote succes komt in 1910 met de act ‘De twee Volendammers’, waarin Chrétiennie bedenkt filmbeelden te laten samensmelten met toneel. Dat was nog nooit eerder gedaan en is daarom sensationeel. Na een tournee door Duitsland en Oostenrijk volgt een glorieuze tournee door Amerika die wordt overschaduwd door het onverwachte overlijden van Frederika in 1912. Omdat er geld verdiend moet worden, gaan ‘The Two Hollanders’ in op het aanbod van de directeur van het Winter Garden Theatre in New York, dat ze een aantal maanden bespelen. Juichende recensies, volle zalen, ze zijn een sensatie en worden de grote hit van Broadway dat seizoen. In 1914 gaan ze opnieuw naar Amerika voor een even succesvolle als lucratieve tournee.
Aan de samenwerking van Louisette en Chrétienni komt ergens gedurende de eerste wereldoorlog een einde. Chrétienni, oud en afgepeigerd, is in de nadagen van zijn carrière, Louisette is midden 30 en op de toppen van haar kunnen. Ze ontmoet Armand Haagman, een Joodse componist die nieuw repertoire voor haar schrijft en haar geliefde wordt. Het leidt tot een breuk met Chrétienni, die in 1921 sterft. Louisette herrijst op het toneel als een moderne artieste die de nieuwe tijd omarmt. In 1931 is ze de gevierde ster van de door haar en Armand geproduceerde revue ‘Lachpillen’ en tot halverwege de jaren ’30 volgen de grote, succesvolle revues van het tweetal elkaar gestaag op.
Verdriet en verlies
Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt verandert het leven dramatisch. Armand moet in 1942 op transport en zal nooit meer in Amsterdam terugkeren. Een paar van zijn briefjes aan Louisette vanuit het kamp zijn bewaard gebleven en afgedrukt in het boek, ook de brief van het Rode Kruis die zijn overlijden in Auschwitz bevestigt. Louisette blijft vol verdriet om haar gestorven geliefde achter en nu is zij degene die na de Tweede Wereldoorlog uit de tijd valt. De tijd van de grote revues is voorbij en Louisette zoekt haar heil in het schnabbelcircuit, waar steeds minder emplooi voor haar is. In haar dagboeknotities is ze boos, gefrustreerd en haalt ze venijnig uit naar collega’s. Ze sterft uiteindelijk, paranoïde, verarmd en vergeten, in een verzorgingshuis in Laren.
Rode rozen voor een diva
Louisettes geschiedenis is het waard om verteld te worden en de noodzaak die de schrijver voelt om dat te doen is evident. Maar de drie sporen waarlangs het verhaal loopt maken dat het boek als geheel maar niet wil gaan stromen. Van Zuijlen beschrijft Louisettes gedachten en observaties alsof hij een historische roman schrijft. Maar steeds wanneer het spannend wordt stapt hij uit haar hoofd om zichzelf na het doen van iedere nieuwe archiefvondst, fietsend, tandenpoetsend of zittend achter zijn laptop weer vele, vele vragen te stellen waardoor hij de vaart uit zijn eigen vertelling haalt. Je raakt hier en daar zelfs een beetje het spoor bijster in het biografische verhaal van Louisette, door al die tussentijdse inkijkjes in haar hoofd en het zijne.
Van Zuijlen schrijft dan weer in de verleden tijd en dan weer in de tegenwoordige tijd en wisselt dat soms af binnen één alinea. Dat zat mij in de weg, net als best wat schrijfslordigheidjes die een goede redacteur gemakkelijk vlot had kunnen trekken.
In het laatste hoofdstuk beschrijft Van Zuijlen hoe hij Louisettes graf bezoekt en daar een boeket bloemen neerlegt. Rode rozen, om passend eer te bewijzen aan een diva. En dat is vast en zeker ook wat hij met dit boek heeft willen doen. Maar ik toen ik het uit had bleef ik licht gefrustreerd achter. Omdat deze even betrokken als voortploeterende verteller mij niet had weten mee te slepen in de geschiedenis die hem overduidelijk zo na aan het hart lag.
De ster van de revue. Het wonderbaarlijke leven van Louisette (1882-1965)
Danny van Zuijlen
Walburg Pers
ISBN paperback 9789464561463
Verschenen in oktober 2025
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 12,99)
