Toen prins Willem III, stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en, sinds 1689, koning van Engeland en Ierland, in 1702 in Londen van zijn paard viel en overleed , stierf de mannelijke lijn van het huis van Willem van Oranje uit. In zijn testament bepaalde Willem III dat de zoon van zijn neef Hendrik Casimir: Johan Willem Friso van Nassau-Dietz, zijn universele erfgenaam was. Hendrik Casimir was een afstammeling van een broer van Willem van Oranje, Jan de Oude. Friso was toen 15 jaar oud. Zijn moeder, Henriëtte Amalia van Anhalt Dessau, werd benoemd tot regentes zolang haar zoon minderjarig was. Via de vrouwelijk lijn stamde deze Johan Friso overigens wel van Willem van Oranje af. Zijn beide oma’s waren kleindochters van Willem van Oranje.
Vergeten figuur
Het leven van deze Friso wordt door Ronald de Graaf beschreven in deze biografie. Volgens de auteur is Friso een vergeten figuur in de Nederlandse geschiedenis. Het enige wat de meeste mensen van hem weten, is zijn ongelukkige dood. Hij was slechts 23 jaar oud toen hij, in verband met een afspraak met de Staten-Generaal, met een boot het Hollands Diep overstak. Tijdens de oversteek sloeg de boot om en verdronk de prins. Hij liet een zwangere vrouw en een dochtertje na.
De auteur maakt duidelijk hoe ingewikkeld de politieke situatie was toen Friso zijn oom opvolgde als prins van Oranje. De Republiek zat helemaal niet te wachten op een Stadhouder. Ze waren erg op hun zelfstandigheid gesteld. En Willem III had zijn neef weliswaar tot universeel erfgenaam benoemd maar ook de Pruisische koning Frederik, die getrouwd was met een kleindochter van Willem van Oranje, en de zoon was van keurvorst Frederik Willem en Louise Henriette van Nassau, een dochter van Frederik Hendrik van Oranje, eiste de erfenis op. Omdat de mannelijke lijn was uitgestorven, vond hij dat zijn moeder de enige echte erfgenaam was van de erfenis van Willem III. De regels en bepalingen rondom testamenten was in die tijd allerminst helder en als gevolg daarvan brandde er een decennialange strijd los tussen beide mannen over wie de rechtvaardige erfgenaam was. Deze strijd eindigde pas na de dood van beide hoofdrolspelers.
Altijd oorlog
Johan Willem Friso was volgens verklaringen van tijdgenoten van middelmatige lengte en hij had een zacht, kalm, innemend gezicht.
‘Zijn grijsblauwe, levendige ogen straalden een zekere voornaamheid en gezag uit. Zijn lange haren waren lichtbruin en krulden van nature. Enkele littekentjes, veroorzaakt doorde pokken, tekenden zich af tegen zijn blanke huid. Hij liep recht en was beweeglijk. Zijn aard was zacht, maar in het leger eiste hij strenge discipline. Buiten dienst was hij vriendelijk en bescheiden.’
Friso wilde graag militair worden. Daarvoor was de juiste tijd, want jaar in jaar uit bestookten de Fransen en de geallieerden (onder ander de Engelsen, de Oostenrijkers en de Nederlanden) elkaar om de hegemonie van Europa. De Negenjarige Oorlog duurde van 1688 tot 1697 en de Spaanse Successieoorlog duurde van 1701 tot 1714. In zijn hele leven heeft hij maar vier jaar van vrede gekend. Een groot deel van zijn leven bracht Friso dan ook door op de slagvelden. Uit brieven en getuigenverklaringen van zijn mede-officieren bleek dat hij een goed militair was en dat hij zich het soldatenleven snel eigen maakte. Af en toe was hij onbezonnen, omdat hij erg graag indruk wilde maken op de Engelse legerleiding.
Stadhouder
In 1707 werd Friso stadhouder van Friesland. Ondertussen moest hij ook denken aan de dynastie en werd er naar een vrouw voor hem gezocht. Hij trouwde met Marie Louise van Hessen-Kassel, die via haar moeder eveneens afstamde van Willem van Oranje. Ze trouwden in 1709. Het huwelijk was, zoals gezegd, van korte duur want in 1711 overleed de prins. Uit het huwelijk werden twee kinderen geboren: Anna Charlotte Amalie en Willem Karel Hendrik Friso, die later prins Willem IV zou worden.
De Graaf beschrijft met veel oog voor detail de ingewikkelde machinaties van de Staten-Generaal en het Pruisische Hof om de erfenis in handen te krijgen. Ook besteedt hij veel pagina’s aan de manier van oorlog voeren in die tijd en af en toe duizelt het je als lezer vanwege de vele namen en feiten die genoemd worden. Maar hij maakt ook duidelijk hoe tragisch het leven van Friso was. Tragisch, dat hij prins werd in een land dat niet op een prins zat te wachten. Nog tragischer was dat hij verdronk toen hij het Hollands Diep overstak op weg naar Den Haag om met koning Frederik de erfeniskwestie voor eens en altijd te regelen.
Friso leek een veelbelovende jongeman en het is raden waar zijn talenten hem toe in staat zouden hebben gesteld . Zijn belang voor Nederland is dat hij, natuurlijk samen met zijn vrouw, de Oranje-dynastie heeft gered door voor een mannelijke nakomeling te zorgen, de latere prins Willem IV.
Friso. Het tragische leven van Johan Willem Friso (1687-1711)
Ronald de Graaf
Boom Uitgeverij. Amsterdam
ISBN 978 90 2443 676 7
Verschenen in mei 2021
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 29,90)Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 29,90)
