“Hij had ogenschijnlijk een hoge functie aan de Herengracht.” Aan het woord is ‘Ome Cor’, de chauffeur van de grootste naoorlogse financiële oplichter: Kees van Harreveld, beter bekend als het ‘Goede Heertje’. In werkelijkheid was Van Harreveld een gewone boekhouder bij de bank Berger & Co in Amsterdam. Hij verdiende slechts 650 gulden per maand, maar hij deelde een veelvoud van dat bedrag uit aan zijn vrienden, vrouw, familie, taxichauffeurs, allerlei hulpbehoevenden en ook aan zichzelf. Hij deed dat duidelijk om in het middelpunt te staan. Niemand in zijn omgeving, ook zijn vrouw niet, wist hoe hij aan het vele geld kwam dat hij tien jaar lang rondstrooide. Iedereen die van zijn vrijgevigheid profiteerde, wilde maar al te graag geloven die hij dat geld eerlijk verdiende, veel geluk in de loterij had of dat zijn vrouw een goedlopende hoedenzaak had.
Ome Cor is een van de vele personen die de journalisten Edwin Schoon en Arjan Dijksma spraken om het levensverhaal van deze Nederlandse Robin Hood op te kunnen tekenen. Ze gebruikten daarnaast politiedossiers met alle verhoren en het dossier van de bank waarin uitvoerig gedocumenteerd stond hoe Van Harreveld gefraudeerd had. Ze haalden zelfs de verslagen van zijn psychiater boven water, vonden bonnetjes van de dure aankopen van zijn vrouw Mies en bestudeerden de krantenverslagen van het proces dat leidde tot zijn veroordeling in 1959.
De beide journalisten wilden geen standaardbiografie schrijven en zeker geen verhaal met een vaste chronologie en opsomming van feiten. Zij wilden laten zien hoe de legende rond deze fraudeur kon ontstaan en hoe het met hem afliep. Zij kozen, zoals zij dat zelf noemen, voor ‘literaire non-fictie’. Dat is even wennen voor een lezer van gebruikelijke biografieën. Maar in de loop van het boek wordt de lezer steeds meer gegrepen door het spannende verhaal. De lezer kent weliswaar de afloop, maar blijft nieuwsgierig naar wanneer en hoe de fraudeur wordt ontmaskerd. Dat de auteurs daarbij regelmatig in de huid kruipen van de hoofdrolspelers, is soms wat speculatief, maar maakt het verhaal wel smeuïger.
Speels en goedgeefs
Het levensverhaal van Kees van Harreveld laat zich eenvoudig vertellen. Zijn familie was in de jaren twintig aan de bedelstaf geraakt, nadat de boter- en kaaswinkel van zijn vader in Nieuwendam door de komst van margarine en een gebrek aan handelsgeest failliet was gegaan. Sindsdien moesten Kees en zijn twee zussen op de fiets langs de deuren in Amsterdam-Noord, op klompen wel te verstaan, want voor schoenen was er geen geld meer. Op school ging het evenmin goed met Kees. Hij was volgens zijn psychiater ‘te speels’. Wel blonk hij toen al uit door een overmatige drang tot ‘gulheid’. Zo hij gaf de kinderboeken van zijn zusjes graag weg om zijn vriendjes te behagen.
Desondanks slaagde hij er na de oorlog in zich te ontworstelen aan zijn armoedig milieu. Hij kreeg een baan als boekhouder bij het handelskantoor Berger & Co op de Herengracht. Daar wachtte hem echter een nieuwe tegenslag. De Politieke Recherche was hem op het spoor gekomen vanwege zijn oorlogsverleden. Hij was voor de oorlog lid geworden van de NSB en was dat tot het einde van die oorlog gebleven. Hij kwam er min of meer genadig vanaf met een boete. De boete was echter hoger dan zijn maandsalaris en die kon hij niet betalen. Als hij niet betaalde, wachtte hem een celstraf en verlies van zijn pasverworven baan. Daarom besloot hij tot zijn eerste vervalsing. Omdat dat zo gemakkelijk lukte, ging hij stilaan verder met zijn malversaties en wel met steeds hogere bedragen. Daardoor kon hij het Goede Heertje gaan uithangen. Zijn adagium was, zoals hij aan zijn chauffeur vertelde: “Als ik niet geef, kan ik niet leven.”
Een aaneenschakeling van absurde en hoge uitgaven
Het boek van Schoon en Dijksma wordt mooi ingekleurd met alle verhalen over de goedgeefsheid van Kees die soms absurde vormen aannam. Hij betaalde de rondjes in het café waar hij zijn vaste kaartvrienden had, gaf tickets weg voor voetbalwedstrijden in binnen- en buitenland, hielp verschillende mensen uit de schulden en strooide als een Sinterklaas met cadeautjes. Hij liet zijn schoonfamilie op zijn kosten op vakantie in het buitenland gaan, betaalde zich blauw aan de kleding voor zijn vrouw, en hij vroeg een kennis, die alle kosten voor vliegreis en overnachting vergoed kreeg, naar Venetië te gaan om voor hem een LP te kopen. Bij zulke uitspattingen komt onvermijdelijk de vraag op hoe hij zo lang zijn fraude verborgen wist te houden. De mensen die een graantje meepikten stelden blijkbaar niet al te veel vragen. Zijn meerderen controleerden Kees nauwelijks, omdat zij te weinig kennis van zaken hadden of hem volledig vertrouwden. De meesten waren tevreden met zijn praatjes over zijn vrouw die een succesvolle zakenvrouw zou zijn en haar zelfontworpen hoeden verkocht in Londen en Parijs. Buitenstaanders vertelde hij dat hij een goede betrekking had bij een succesvolle beurshandelaar. Later schermde hij met zijn geluk in tal van loterijen. Hij kwam er steeds mee weg tot voor hem de bijl viel.
Tegen de lamp
Uiteindelijk liep hij toch tegen de lamp en ook dat verhaal wordt door de auteurs levendig verteld. De procesgang wordt ontvouwd alsof het een rechtbankthriller betreft. Bij elkaar opgeteld bleek Van Harreveld ongeveer twee miljoen gulden verduisterd te hebben, in huidige verhoudingen een goede 16 miljoen euro. Het proces werd een mediaspektakel, waarbij ook de superieuren van de fraudeur flink in hun hemd werden gezet. Daarom wordt er waarschijnlijk in een uitgebreide geschiedenis van de ABN-AMRO (‘Wereldwijd bankieren’ uit 1999) met geen woord gerept over deze pijnlijke affaire bij een van de voorlopers van die bank. Dat hebben Schoon en Dijksma nu uitvoerig uit de doeken gedaan. Als literaire non-fictie is Het Goede Heertje een geslaagd boek, dat lekker wegleest.
Het goede heertje. De wonderlijke geschiedenis van een volksheld die gaf aan de armen – én aan zichzelf
Edwin Schoon & Arjan Dijksma
Lebowski
ISBN paperback 9789048869107
ISBN ebook 9789048869114
Verschenen in november 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 22,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 9,99)
