Herman de Coninck, zoekende dichter, authentiek journalist

Het zal een dikke twee jaar geleden zijn, dat ik bij mijn vertrouwende antiquariaat Isis in Groningen binnenstap. Toen een zich tweewekelijks herhalend bezoek, elke keer langs dezelfde kasten struinend in de hoop iets moois te ontdekken waar ik twee weken eerder overheen had gekeken. Plots wordt me de vraag gesteld: ‘Ken je de poëzie van Herman de Coninck?’ Een vraag die ik met enige schaamte met nee moet beantwoorden. Het boek met de titel De gedichten komt tevoorschijn, ik blader, kijk, lees. Een willekeurige pagina, een willekeurig gedicht, maar het was meteen raak. Poëzie zoals poëzie hoort te zijn.

Ik hou van jou. Hou jij van wat niet kan.
Hou jij van je capaciteiten, ik van je gebreken.
Jij van je trotst, en ik van hoe de zicht kan breken
In mijn armen. Jij van je moed. Ik van je zwakte nu en dan.

Hou jij van de toekomst. Ik van wat voorbij is gegaan.
Hou jij van de honderd levens die je wilde leven.
Ik hou van dat ene dat is overgebleven
En van hoe je daarom zo ver weg kunt zijn dicht tegen me aan.

Ik hou van wat is. Jij van wat zou.
Hou jij van mij. Ik hou van jou.

Die middag voegde ik De gedichten toe aan mijn poëzieplank. Mijn kennismaking met Herman de Coninck (1944 – 1997) was een feit.
In het najaar van 2017 verscheen van de hand van Thomas Eyskens de biografie Toen met een lijst van nu errond van deze Vlaamse dichter en journalist, 20 jaar na diens plotselinge overlijden.

De jonge dichter/student

Herman de Coninck groeide op in een Vlaams en katholiek milieu. Zowel vader als moeder waren erg gehecht aan de kerk en het kerkelijke leven. De jonge Herman zat op jongensscholen en viel in de omgeving niet op. Hij was het type leerling dat zijn schoolwerk goed deed en uitblonk in het schrijven van opstellen. Tijdens zijn middelbareschooltijd maakte de leerling voor het eerste kennis met literatuur en poëzie. Hij had een keur aan boeken tot zijn beschikking, aangezien de familie De Coninck, na het ontslag van vader als docent, een boekhandel heeft. Rond zijn 15e levensjaar wordt de dichter in De Coninck gewekt. Dit gebeurt mede onder invloed van de Vlaamse dichter Paul Snoek. De jonge Herman weet aan het einde van zijn middelbare school precies wat hij wil studeren: Germaanse filologie.
Als student in Leuven maakt hij voor de tweede keer in zijn leven kennis met meisjes die indruk op hem maken. De eerste was Lutgard, die als winkelmeisje bij de boekwinkel van het gezin hielp. Voor Herman was zij zijn eerste onbereikbare liefde, zijn eigen Laura. Herman maakt ook kennis met het studentenblad Germania. Hierin zal hij zijn eerste gedichten publiceren. Het is in Leuven dat Herman dieper in de wereld van de poëzie duikt, de literatuur en de poëtica. Hij rondt er zijn studie aan de universiteit af met een onderzoek naar de poëziekritiek van Simon Vestdijk, een leermeester in het formuleren van kritieken. Los van alles wat De Coninck heeft gewonnen tijdens zijn studie – aan vriendschappen, liefdeservaringen, kennis – is zijn studentenperiode ook een periode van verlies. Tijdens het laatste jaar van zijn studie overlijdt Hermans vader. In de Leuvense jaren verliest hij tot grote schok van zijn moeder ook nog het geloof.

De docent die eigenlijk dichter was, en journalist

Na zijn studie begint het werkende leven. Hij kiest voor het onderwijs. De Coninck wordt getypeerd als een bevlogen docent, met veel aandacht voor de schoonheid van poëzie. Maar tegelijkertijd is hij een chaoot. De voorbereiding van de lessen sloeg hij regelmatig over en het bijhouden van de administratie was niet zijn sterkste punt. Hoewel het organisatorische deel van het doceren hem niet ligt, geeft hij in een brief aan de schooldirecteur aan na zijn diensttijd graag terug te keren. Een militaire dienst die hem om soortgelijke redenen niet beviel. Herman de Coninck had het niet zo op orde en tucht. Eenmaal terug voor de klas is dat wat hem opbreekt. Hij examineert zelden, heeft zijn administratie niet op orde en ontslag volgt. Gedurende deze periode stuurt Herman poëziemanuscripten naar verschillende uitgevers, maar krijgt vaak nul op rekest.
Om toch in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien, gooit hij het over een andere boeg: de journalistiek. De Coninck gaat aan de slag bij het blad Humo. Hier neemt hij, samen met Piet Piryns, interviews af en schrijft literatuurkritieken. Ook hapt uitgeverij Orion eindelijk toe. In 1969 verschijnt de debuutbundel De lenige liefde.

De zoektocht naar de juiste uitgever

Als journalist en dichter maakt De Coninck stappen. Hij leert in een literair café An Somers kennen. Kort nadien gaan ze samen op vakantie. An blijkt na deze zomervakantie zwanger te zijn. Ze besluiten het kind te houden en te trouwen. In juni 1970 wordt Thomas de Coninck geboren. Anderhalf jaar laten slaat het noodlot toe. Herman rijdt samen met An en Thomas naar haar ouders. Onderweg krijgt het gezin een frontale botsing, waarbij An en Thomas uit de auto worden geslingerd. An sterft diezelfde dag, Thomas overleeft, maar is ernstig gewond. Het luidt voor De Coninck een langere poëzieloze periode in.
Na zijn kennismaking met Rutger Kopland pakt Herman zijn pen weer op. Koplands poëzie laat hem inzien dat verdriet en pessimisme ook een troostend karakter kunnen hebben.

Vandaag zag ik een vrouw
afscheid nemen op de trein.
Zij ging naar een ander land
maar ook daar zou zij van hier zijn,
achternabemind door haar man.

Zo hoop ik dat ik mijn dochter,
over vijftig jaar, een vorige eeuw
in kan beminnen, deze,
in deze zinnen.

De Conink ziet weer ruimte voor liefde in zijn leven. In 1974 trouwt hij met Lieve Coppens. Hij hunkert naar een groter publiek en om dat aan te kunnen spreken is het zaak de Nederlandse lezer te bereiken. De Coninck komt tot de conclusie dat hij daarvoor een andere uitgever nodig heeft. De fascinatie voor het literaire blad Tirade brengt hem bij Geert van Oorschot. Bij diens uitgeverij verschijnt Hermans tweede bundel, maar zonder het gewenste effect. De kritieken in de Nederlandse pers waren allesbehalve mals. Ook de tweede bij Van Oorschot gepubliceerde bundel werd in Nederland weinig enthousiast ontvangen.

Een nieuwe uitdaging

De Coninck keert Van Oorschot de rug toe. Met de stap naar uitgeverij Manteau volgt een nieuwe uitdaging. Herman zegt Humo vaarwel en wil aan de slag voor Nieuw Vlaams Tijdschrift. Dit literaire blad verkoopt op dat moment niet best en Herman wil er nieuw leven in blazen. De uitgever besluit het rigoureuzer aan te pakken. Hij ontslaat de voltallige redactie en maakt Herman de Coninck hoofdredacteur van het nieuwe blad Nieuw Wereldtijdschrift. Ondertussen is hij helemaal ondergedompeld in redactievergaderingen, het aanschrijven van auteurs voor teksten en zijn eigen werk. Het gezin begint eronder lijden. Onontkoombaar is de scheiding van Lieve.

In de literaire wereld leert Herman een nieuwe vrouw kennen: schrijfster Kristien Hemmerechts. Met hun relatie staat ook de reizende schrijver in De Coninck op. Samen brengen ze bezoeken aan Australië, de Verenigde Staten, Indonesië en Israël. Hij maakt de overstap naar de Arbeiderspers en brengt daar zijn nieuwe dichtbundels uit. In zijn laatste schrijversjaren raken zowel de uitgeverij als zijn huwelijk in een crisis, maar De Coninck weet beide op te lossen. Tot het noodlot toeslaat en hij op 22 mei 1997 overlijdt in Portugal.

Een veelomvattend boekwerk

Een breed en indrukwekkend oeuvre vraagt om een indrukwekkende en veelomvattende biografie. Eyskens is in deze opdracht geslaagd. Hij weet het soms turbulente leven van een van Vlaanderens grootste dichters van de 20e eeuw in beeld te brengen. Eyskens heeft daarbij constant oog voor de veelzijdigheid van het leven van De Coninck. De schat aan dagboekaantekeningen en overgeleverde brieven weet de biograaf mooi en passend in het verhaal te meten. Zo ontstaat er een beeldend verhaal over een groot dichter. Een biografie die de veelzijdigheid van het hoofdpersonage geen moment uit het oog verliest, maar tegelijkertijd de kleine details evengoed hun plaats geeft. Eyskens heeft 20 jaar na de plotseling dood van Herman de Coninck hem een treffende, meeslepende biografie gegeven.

Toen met een lijst van nu errond. Herman de Coninck Biografie
Thomas Eyskens
De Arbeiderspers
ISBN 9789029511407
Verschenen in september 2017