Hendrik VIII in kort bestek

De meeste mensen kennen wel een aantal feiten uit het leven van de Engelse koning Hendrik VIII. Hij trouwde zes keer en liet enkele van zijn echtgenotes onthoofden, evenals een aantal adviseurs en raadslieden, onder wie Thomas More. Hij kwam in conflict met de paus over de ontbinding van het huwelijk met zijn eerste vrouw Catharina van Aragon en stichtte daarna de Anglicaanse kerk. Sinds die tijd en tot op de dag van vandaag is de Engelse koning daarom tevens hoofd van de Anglicaanse kerk. Over het leven van Hendrik VIII is niet alleen een groot aantal biografieën en andere historische studies verschenen, maar het is ook de bron geweest van talloze theaterstukken, films en televisieseries.

Beeld en werkelijkheid

De verdienste van Hendrik VIII, koning, hervormer, tiran van de Zweedse historicus Dick Harrison is dat hij een verbinding heeft weten te leggen tussen het beeld dat van Hendrik VIII bestaat als gevolg van de vele mediaproducties enerzijds en de serieuze historische studies anderzijds. Hoe past Hendrik VIII binnen de bredere Engelse geschiedenis en in hoeverre is het beeld dat bestaat van Hendrik VIII in overeenstemming met de historische werkelijkheid? Harrison heeft daar 190 pagina’s voor nodig, waarvan een groot deel in beslag wordt genomen door ondersteunende illustraties. Maar de waarde van een boek schuilt niet altijd in de omvang. Dick Harrison is in staat in kort bestek een tijdperk helder neer te zetten. Ondanks zijn Engels klinkende naam is Harrison een Zweed en hij wordt gezien als de nationale historicus van Zweden. Hij heeft een aantal tv-series over de Zweedse geschiedenis gemaakt. Inmiddels heeft hij zijn vleugels ook buiten Zweden uitgeslagen en is hij bezig met een serie boeken waarin hij belangrijke historische gebeurtenissen als de dertigjarige oorlog of de slavernij behandelt. In Nederland wordt die serie uitgegeven door Omniboek. Hendrik VIII is het nieuwste boek in deze serie.

De Tudors

Hendrik VIII maakte deel uit van het geslacht Tudor, dat Engeland regeerde tussen 1485 en 1603. Zijn vader Hendrik VII kwam in 1485 aan de macht toen er een einde kwam aan de Rozenoorlogen waarin het Huis Lancaster en het Huis York elkaar sinds 1455 bestreden. Eerst roeide het Huis York het Huis Lancaster uit en daarna gingen de verschillende takken van het Huis York elkaar te lijf.

Huwelijkspolitiek

Hendrik Tudor wachtte rustig zijn kans af. Toen het Huis York door de onderlinge twisten ernstig verzwakt was greep hij zelf de macht en werd als Hendrik VII de eerste vorst uit het Huis Tudor. Zijn zorg was om de positie van zijn familie te versterken en om de macht van Engeland binnen Europa te vergroten. Huwelijkspolitiek was een belangrijk middel om deze doelen te bereiken. Hendrik VII arrangeerde voor zijn oudste zoon Arthur een huwelijk met de Catharina van Aragon, de dochter van de Spaanse katholieke koningen Ferdinand en Isabella. Toen Arthur al op zestienjarige leeftijd overleed werd zijn broer Hendrik niet alleen troonopvolger, maar ook de nieuwe echtgenoot van Catharina, die als het ware werd doorgeschoven. In 1509 werd Hendrik op achttienjarige leeftijd koning onder de naam Hendrik VIII. Net als voor zijn vader was het versterken van het Huis Tudor voor Hendrik van levensbelang en daarvoor vond hij een mannelijke troonopvolger noodzakelijk. Van de kinderen uit zijn eerste huwelijk bleef slechts één dochter in leven, de latere koningin Mary, die koningin was tussen 1553 tot 1558. Het uitblijven van een mannelijke troonopvolger was voor Hendrik aanleiding om de paus te verzoeken het huwelijk te ontbinden, zodat hij met zijn maîtresse Anna Boleyn zou kunnen trouwen. De weigering van de paus was de aanleiding om de Anglicaanse kerk te stichten waarvan hij zelf hoofd werd. Met Anna Boleyn kreeg hij opnieuw een dochter, Elisabeth, de latere koningin Elisabeth I. Toen Hendrik uitgekeken was op Anna Boleyn liet hij haar wegens overspel onthoofden en trouwde met Jane Seymour. Jane stierf in het kraambed bij de geboorte van hun zoon Edward, die op de leeftijd van negen jaar in 1547 koning werd en in 1553 op zestienjarige leeftijd stierf. De beide dochters van Hendrik VIII, die hij aanvankelijk had verstoten en waarmee hij zich later verzoende, kwamen toen alsnog op de troon, Mary van 1553 tot 1558 en daarna Elisabeth I, die van 1558 tot 1603 regeerde en geldt als een groot vorstin. Zij leverde een belangrijke bijdrage aan het omvormen van Engeland tot een zeevarende wereldmacht en legde daarmee de grondslag voor de vorming van het wereldomvattende koloniale imperium in de volgende eeuwen. Elizabeth stierf in 1603 kinderloos en daarmee kwam een einde aan het bewind van het Huis Tudor.

Europees krachtenveld

De ruime eeuw die de Tudors regeerden markeren de overgang tussen de middeleeuwen en het vormen van natiestaten, waarbij in Engeland het Parlement meer macht had dan in de absolute monarchieën Frankrijk en het Habsburgse Rijk. Hendrik VIII liet veel over aan vertrouwelingen als Thomas Wolsey, Thomas Cromwell en Thomas More, die allemaal na verloop van tijd in ongenade vielen. De laatste twee werden onthoofd. In kerkelijke zaken leunde hij sterk op Thomas Cranmer, de aartsbisschop van Canterbury, die belangrijk was voor het uitwerken van een inhoudelijke lijn voor de Anglicaanse kerk. Cranmer eindigde op de brandstapel onder het bewind van Hendriks dochter koningin (Bloody) Mary, die als katholieke vorstin de Anglicaanse kerk weer met Rome wilde herenigen. Ze slaagde daar niet in en onder de volgende koningin Elisabeth I bewoog de Anglicaanse kerk juist meer in protestantse richting. Hendrik VIII en zijn dochters waren voortdurend bezig met het positioneren van Engeland binnen het Europese krachtenveld en sloten wisselende bondgenootschappen met Frankrijk, het Habsburgse en het Ottomaanse rijk. Harrison beschrijft dit allemaal helder en besteedt ook de nodige aandacht aan de vraag in hoeverre de beeldvorming over Hendrik VIII en zijn tijd berust op historische feiten. Zo gaat hij in op het waarheidsgehalte van toneelstukken van Shakespeare en de film A man for all seasons over het leven van Thomas More.  Een bijzondere plaats is weggelegd voor Hans Holbein de jongere. Van deze hofschilder van Hendrik VIII staan vele portretten in het boek. Een sappig detail is dat Holbein, toen Hendrik na de dood van Jane Seymour op zoek was naar een nieuwe echtgenote, naar Duitsland werd gestuurd om Anna van Kleef te schilderen, een vanuit politiek oogpunt aantrekkelijke partner. Het portret viel bij Hendrik in de smaak maar toen Anna in Engeland arriveerde beet hij Thomas Cromwell toe dat hij een Vlaamse knol op zijn dak gestuurd had gekregen. Het huwelijk werd geen succes. Succesvoller was het huwelijk met zijn laatste echtgenote Catharina Parr, die Hendrik ertoe aanzette zich met zijn twee dochters te verzoenen. Dat nam niet weg dat na zijn dood eerst de kind-koning Edward op de troon kwam en pas daarna de dochters Mary en Elisabeth.

Dick Harrison heeft een beknopt maar helder boek geschreven over een van de belangrijkste Engelse vorsten. Een boek dat een gat vult voor lezers die zich niet tevreden willen stellen met de figuur Hendrik VIII uit de beeldvorming maar anderzijds ook niet de behoefte hebben zich diepgaand in zijn leven te verdiepen. Voor wie wel verder wil lezen bevat het boek een overzicht van de belangrijkste studies over Hendrik VIII.

Hendrik VIII. Koning, hervormer, tiran
Dick Harris
Omniboek
ISBN paperback 9789401919241 
ISBN e-book 9789401919258
Verschenen in maart 2023

Bestelinformatie