Harold Gillies’ mededogen in onbarmhartige tijden

Het gezicht van  de Eerste Wereldoorlog is een gezicht zonder kaaklijn of neus, ontbrekende ogen of oren, een mismaakte mond. Op de slagvelden van Verdun, Ieper en Passendale maakte de heroïek van de charge plaats voor bomkraters en mitrailleurs, vlammenwerpers en chemicaliën. De soldaat was in de moderne oorlogsvoering verworden tot kanonnenvoer. 280.000 mannen liepen tijdens de broederkrijg van 1914-‘18 in meer of mindere mate een gezichtsverwonding op aan het westelijk front.

Harold Delf Gillies

Lindsey Fitzgerald schreef een boek over een man die al die verminkingen trachtte de repareren. In haar inleiding vermeldt ze uitdrukkelijk dat ze geen biografie heeft willen schrijven van Harold Gillies. Wat Het gezicht van de Eerste Wereldoorlog. De strijd van een plastisch chirurg en zijn soldaten dan wel is, blijft enigszins onduidelijk. Zo staat Fitzgerald uitgebreid stil bij de moordaanslag op Franz Ferdinand en zijn eega Sophie Chotek in Sarajevo. In een inleidend overzichtswerk van de Eerste Wereldoorlog mag die niet ontbreken, maar in een epos waarin de plastische chirurgie centraal staat, maakt de zoveelste uiteenzetting over de aanslag van Gravilo Princip op het keizerlijk paar een nogal onevenwichtige indruk.

Identiteit

Een kanttekening in de marge, meer is het niet. Het gezicht van de Eerste Wereldoorlog is vooral een aangrijpend relaas van een arts die jongemannen van vaak nog geen twintig jaar een toekomst wilde teruggeven die ze aan het front verloren hadden. En hun verleden. Het gezicht moest ‘gereconstrueerd’ worden, herkenbaar blijven. Het was Gillies om niets minder dan de reparatie van hun identiteit te doen. Zijn grote bijdrage aan de plastische chirurgie is dat hij esthetiek net zo belangrijk vond als de functionele reconstructie, al mocht een ‘presentabel uiterlijk’ nooit een ‘onderliggende chirurgische ondoelmatigheid maskeren’. De patiënt moest ook nog kunnen praten, lachen, eten en drinken.

Multidisciplinaire aanpak

Gillies richtte voor zijn werkzaamheden een medisch centrum in dat vooral vanwege zijn multidisciplinaire aanpak mondiaal hoge ogen gooide. Behalve chirurgen, waren er ook tandartsen en tandtechnici werkzaam. De tandheelkunde maakte Gillies bewust van het belang van de ‘architectuur van de natuur’: het ging niet alleen om op het oppervlakkige weefsel, maar ook om de kaken. En om de menselijke geest natuurlijk.  Gillies wilde nadrukkelijk psychiaters bij zijn centrum in Aldershot betrekken. ‘De verwonding van het onderbewuste als gevolg van fysieke verminking is niet altijd eenvoudig te genezen,’ hield Gillies zijn geldschieters voor.   

Menselijke inventiviteit

Uiteindelijk is Het gezicht van de Eerste Wereldoorlog een relaas over menselijke inventiviteit. De plastische chirurgie heeft tijdens de Eerste Wereldoorlog niet eens zozeer nieuwe ontdekkingen gedaan – rhinoplastie, de neuscorrectie, vond al in de oudheid plaats – maar bestaande technieken werden wel enorm verfijnd. De grote genius achter die ontwikkelingen is Harold Gillies geweest.

Na de oorlog zocht Gillies emplooi als plastisch chirurg. Ook toen gingen de schrijnende gevallen hem na aan het hart. Zoals mevrouw Brown, een epileptica die tijdens een aanval met haar gezicht in de open haard was gevallen, terwijl ze haar dochtertje – een baby nog – in haar armen droeg. Haar gezicht was zo mismaakt dat Gillies zich afvroeg of hij überhaupt iets moest doen, maar na 32 operaties mocht het resultaat er wezen. ‘Haar gezicht werd nooit meer prettig om naar te kijken, maar ze hád in ieder geval een gezicht,’ aldus haar dochter, die eveneens levenslang patiënt bij Gillies bleef.

Transgender

Gillies was ook de eerste plastisch chirurg die een falloplastie bij een transgender wist uit te voeren, de constructie van een penis. Michael Dillon, de patiënt in kwestie, bleef zijn hele leven bevriend met de man die hem voorgoed genezen had van zijn suïcidale neigingen. Volgens Gillies was dat zijn roeping: ‘het leven draaglijk te maken voor degenen die door de natuur of de mensen slecht behandeld waren’. Lindsey Fitzgerald heeft met Het gezicht van de Eerste Wereldoorlog een klein monumentje voor Harold Delf Gillies opgericht.

Het gezicht van de Eerste Wereldoorlog. De strijd van een plastisch chirurg en zijn soldaten
Lindsey Fitzgerald
Spectrum
ISBN 9789000382170 
Verschenen in juni 2022

Bestelinformatie