Hoe kun je de biografie schrijven van iemand met wie je 23 jaar samen was? Dat deed Mario Molegraaf en natuurlijk was hij zich bewust van het feit dat daar vragen over gesteld zouden worden. Hij probeert die vragen voor te zijn door Opperhuidmens: de biografie van Hans Warren te voorzien van een uitgebreide inleiding, waarin hij niet alleen zijn keuzes en werkwijze toelicht maar ook een voorschot neemt op de conclusies van zijn zoektocht.
‘Je kunt het bestaan van Hans Warren samenvatten als een korte bloei, later worden de vruchten geplukt. Maar ook kun je zijn bestaan opvatten als een aanloop, een sprong, daarna een lange stilte en dan een herleving. Het wonder van Warren is deze wederopstanding.’ Dat Mario Molegraaf zelf een aandeel had aan die wederopstanding – een heropleving van de aandacht voor Warrens werk – wordt in Opperhuidmens niet verbloemd.
Zeeland
De wegen van Warren en Molegraaf kruisten elkaar in 1978: Molegraaf bewonderde de dichter en zocht toenadering. Warren was toen 57, Molegraaf moest nog achttien worden. Vanaf dat moment zijn zij onafscheidelijk, tot de dood van de dichter in 2001.
Warren had in 1978 al een heel leven achter zich, en dat leven reconstrueert Molegraaf in het eerste deel van Opperhuidmens. Hij legt veel nadruk op de Zeeuwse wortels en Warrens verbondenheid met zijn geboortegrond. Warren zou Zeeland bijna zijn hele leven trouw blijven en nadat hij zich er opnieuw gevestigd had niet meer verhuizen.
Zeeland maakte van Warren de verdienstelijke amateur-natuurvorser. Hij was een autodidact: Jac. P. Thijsse was zijn voorbeeld. Maar de Zeeuwse mentaliteit maakte ook dat het gezin waarin Warren opgroeide blijvend de gevolgen van de represailles ondervond vanwege de foute keuzes tijdens de oorlog van Warrens vader. Molegraaf maakt er in Opperhuidmens een erezaak van om te bewijzen dat deze veroordeling onterecht was.
Echtgenoot en vader
Tot het leven van Warren dat zich grotendeels buiten het gezichtsveld van Molegraaf afspeelde, behoren zijn tijd als echtgenoot en vader. Dat Molegraaf als het om de familieman Warren gaat bijna als een ‘gewone’ biograaf te werk kan gaan, wekt bevreemding. Molegraaf verkent en beschrijft alsof hij nauwelijks weet heeft van Warrens denken en doen in deze rollen. Waaruit de lezer van Opperhuidmens de conclusie zou kunnen trekken dat er tijdens de periode dat ze samen waren weinig gesproken werd over hoe Warren terugkeek op zijn huwelijk met Helen Ferguson en de (moeizame) relatie met zijn kinderen.
De biograaf laat dat enigszins in het midden, al blijkt uit wat Molegraaf later schrijft, onder andere als het gaat over de nalatenschap en het testament van Warren, dat hij dankzij het schrijven van Opperhuidmens in elk geval een nieuwe kijk gekregen heeft op Warren als vader.
Eenzijdige bronnen
Molegraaf beperkte zich bij het schrijven van Opperhuidmens tot het gebruik van archiefstukken en andere geschreven bronnen. Hij achtte het niet zinvol om zelf mensen te interviewen, omdat hij verwachtte dat geïnterviewden tegenover hem ofwel niet het achterste van hun tong zouden laten zien, ofwel veronderstelden dat wat zij weten voor hem gesneden koek is.
Molegraafs kijk wordt daardoor niet alleen niet bevestigd, aangevuld en/of tegengesproken: de biografie krijgt er ook een statisch karakter door. Meer dan een verhalende levensbeschrijving is Opperhuidmens een feitenrelaas.
Als het in de biografie gaat over de periode vanaf 1978, dus de periode waarin Warren en Molegraaf een relatie hadden, is Warrens werk een belangrijke bron. Aan de hand van Warrens poëzie en zijn Geheim dagboek, laat Molegraaf zien hoe de man die onderwerp van zijn studie is zich als mens, dichter, schrijver, vertaler en criticus manifesteerde. De beschikbare hoeveelheid informatie leidt tot een gedetailleerd beschreven leven, waarin ook bijfiguren de nodige ruimte krijgen.
De (her)schrijver
In Molegraafs visie is het dichterschap van Warren al grotendeels voltooid als hij in zijn leven komt. Dat poëtische oeuvre is in zijn ogen vooral de onmiddellijke neerslag van wat Warren meemaakt. De natuur en mooie jongens zijn terugkerende elementen in de gedichten. Via zijn poëzie ontdekte Warren de wereld, en via zijn gedichten kan de lezer de dichter leren kennen. Zijn biograaf noemt Warren onomwonden een autobiografisch dichter. Met name zijn zoektocht naar en houding ten opzichte van zijn homoseksualiteit is in zijn gedichten zichtbaar.
Materiaal dat nog essentiëler is om Warren en zijn werkwijze te leren kennen, is het Geheim dagboek: de schriftjes en de gepubliceerde versie. Misschien nog wel meer dan uit de verschillende versies van de gedichten blijkt Warren een herschrijver, die zich met het oog op publicatie heel goed bewust was van wat hij wel en niet aan de openbaarheid prijs kan en wil geven, en hoe hij zich via zijn werk kan profileren. De gepubliceerde dagboeken zijn een stuk minder authentiek dan de titel doet vermoeden: Warren bewerkte wat hij opgetekend had grondig.
In Opperhuidmens doet Molegraaf niet alleen een boekje open over het productieproces van Geheim dagboek, hij maakt ook gebruik van wat daarin beschreven staat om Warrens vriendschappen en literaire connecties toe te lichten.
‘Boekenfabriekje’, en een groot geheim
Dat Warren zijn dagboeken – weliswaar in aangepaste vorm – prijsgaf, was op aandringen van zijn partner. Die was, net als uitgever Mai Spijkers, van mening dat er nieuwe impulsen nodig waren om te voorkomen dat Hans Warren in de vergetelheid zou raken. Geheim dagboek leverde Warren uiteindelijk een grotere bekendheid en meer lezers op dan zijn romans en gedichten, en zette hem weer definitief op de kaart.
Samen runden Warren en Molegraaf een lucratief ‘boekenfabriekje’, want Molegraaf maakt er in Opperhuidmens geen geheim van dat het schrijven, recenseren en vertalen een gezamenlijke activiteit was. Hoewel de taken wellicht niet altijd gelijk verdeeld waren, hadden beiden een aandeel in de titels die verschenen. Soms leidde dat tot twee namen op de cover, maar vaak ook niet.
Dat Molegraaf sinds 1995 vrijwel alle recensies schreef waar de naam Hans Warren onder stond, had volgens Molegraaf geheim moeten blijven, maar als biograaf wil hij de werkelijkheid recht doen. Molegraaf wil geen geheimen meenemen in zijn graf.
Terug naar het leven
Molegraaf gunt de lezer een kijkje in het (intieme) leven dat hij met Warren leidde, maar toch wordt uit Opperhuidmens niet heel erg duidelijk wat beiden naast de literatuur bond en hoe de (machts-)verhoudingen echt lagen (maar dat het niet altijd pais en vree was, is duidelijk). Daarvoor is meer nodig dan het autobiografische ontrafelen. Wellicht wreekt zich hier het meest dat de biograaf onderdeel van het beschreven leven was. Hij zou zich immers ook aan de beschrijving van zijn eigen leven hebben moeten wagen en dat van commentaar hebben moeten voorzien, en dat past niet in de biografie van een ander.
Dat kon wel toen Molegraaf direct na de dood van Warren begon te schrijven over wat hem na de dood van zijn geliefde bezighield. In Het wekkertje van 23.34 kaart hij veel onderwerpen aan die ook in Opperhuidmens terugkeren. Toen schreef hij iets dat nu een memoir genoemd zou worden, waarin hij terugkeek en de blik naar de toekomst richtte. Net als in Opperhuidmens is hij kritisch op wat er was, maar in dat boek kan hij dat openlijker uiten, niet alleen omdat de vorm hem vrij laat, maar ook omdat de rouw nog vers is. Inmiddels is Warren 23 jaar dood, en in die jaren heeft het leven van Molegraaf niet stilgestaan.
Afscheid
Molegraaf werkte tien jaar aan Opperhuidmens. Zelf ziet hij het boek, waarin hij ook al eerder gepubliceerde stukken opneemt, als een definitief afscheid van de man die, behalve zijn geliefde, ook een leermeester was.
Opperhuidmens is zeker geen hagiografie, Molegraaf verdoezelt de mindere kanten van Warren niet. Het boek slaat ook niet naar de andere kant door: het is geen afrekening (als er afgerekend wordt, dan met anderen). Maar een ‘gewone’ biografie is het niet, omdat Molegraaf uiteindelijk geen ‘gewone’ biograaf is. Daarvoor is de afstand tot zijn onderwerp – ondanks de inmiddels verstreken tijd – te klein, en de verwevenheid van beider levens te groot.
Je kunt van iemand die 23 jaar met de gebiografeerde samenleefde en samenwerkte niet verwachten dat hij een biografie schrijft die aan alle de eisen van het genre voldoet.
Zelfs als die biograaf naar beste eer en geweten te werk gaat, zal hij uiteindelijk moeten erkennen dat het duiden van het te beschrijven leven beïnvloed wordt door ervaringen die de feiten en misschien meer nog de keuze van de feiten kleuren. Misschien maakt Molegraaf Warren in zijn biografie zelfs wel groter dat hij was – Warren was veelzijdig en productief, maar kreeg nauwelijks erkenning voor zijn werk in de vorm van literaire prijzen. Die gedachte dient zich even aan na het lezen van Opperhuidmens.
Ondertussen staat er in Opperhuidmens veel lezenswaardigs, al zoomt Molegraaf regelmatig wel heel erg in en biedt de hoofdstukindeling en levenscyclus minder houvast dan gesuggereerd. Zijn keuze voor een beperkt soort bronnen, zijn streven naar volledigheid en zijn behoefte om niet alleen Warren maar ook zichzelf recht te doen, gaan ten koste van de leesbaarheid van deze biografie.
Het wachten is op de biografie van Mario Molegraaf of op een dubbelbiografie. Al zijn er volgens Molegraaf geen geheimen meer om te onthullen: ik denk dat het laatste woord over deze eens verweven levens nog niet gezegd is.
Opperhuidmens: de biografie van Hans Warren
Mario Molegraaf
Prometheus
ISBN hardcover 978-90-446-5457-8
Verschenen in september 2024
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com
