Ter gelegenheid van 2024 als Ensor-jaar in België, is niet alleen de vrij complete Ensor-biografie van Eric Min herdrukt, maar produceerde animatie-expert Jan Bultheel ook een graphic novel over de vrouwen in Ensors leven, Onze James.
In de biografie hield de informatie over Ensors moeder, zus, nichtje, tante, zijn weldoensters en een vrouw die beweerde dat Ensor beloofd had met haar te trouwen, niet over. Na het beeldverhaal was er dus plaats voor een update door Min.
De biograaf kan nog steeds weinig met zekerheid zeggen, ook niet waar Ensors op schrift beleden misogynie nu eigenlijk vandaan komt. Berucht citaat van Ensor over de vrouw:
“Een bedrieglijke sekse zonder god noch gebod, trouweloos en harteloos, poel van huichelarij, vat vol leugens en listen, modderpoel van boosaardigheid, spelonk van roverij en doodzonde, doos van Pandora, poel van ongedierte… grijpdier met zuignappen en scherpe tanden, gans zonder kop, vaantje dat dartelt in zwaar weer, masker en glimlach zonder einde.”
Dit schreef Ensor ergens na 1904, toen volgens Min het vuur van het scheppen bij de veertiger al gedoofd was. Het citaat lijkt vooral provocerend bedoeld want nog in 1933, Ensor is dan 73, herinnert hij zich “de belangrijkste ontmoeting” van zijn leven, met een “intellectuele vrouw, een moeder en echtgenote, niet echt knap, even geleerd als frivool. Soms humeurig en ernstig als een man, ongewoon scherpzinnig en snel. Nooit vergeet ik haar groene kousen, noch haar behoefte om te beminnen, noch het nobele profiel van haar echtgenoot.”
Misschien speelde hem parten dat zijn moeder meer dan dertig jaar voor financiële zekerheid en zijn schildersmaterialen zorgde toen zijn vader als zakenman mislukt en later overleden was en hij amper schilderijen, etsen of tekeningen verkocht. Ik neem onmiddellijk aan dat je in een dergelijke situatie rond 1900 het als man uit je hoofd moest laten om te willen trouwen of te gaan samenleven. Misschien leerde hij in die tijd dat een man met bordeelbezoek ook aan zijn gerief kan komen, al houden velen er een weerzin tegen prostitués aan over die gemakkelijk ontaardt in misogynie.
Zeker is dat hij zijn vrouwen heeft verweten dat ze hem vaak belemmerden te schilderen, door de problemen die ze over zich hadden afgeroepen. Zijn zus bijvoorbeeld was kort getrouwd met een Chinese zakenman, ging scheiden en bleef daarna ongehuwd moeder van een meisje dat vanwege haar Chinese uiterlijk gediscrimineerd werd. Later, na een erfenis van een oom, verhuisde Ensor en nam hij zijn zus en zijn nichtje bij zich in huis op.
De strip draait om één dag uit het leven van Ensor. Animatie-expert Jan Bultheel heeft het zich erg moeilijk gemaakt door bijna elke tekening te baseren op een digitale bewerking van filmmateriaal. Acteurs en actrices werden in de kleding van eind 19e eeuw gestoken en zowel buiten in Oostende als binnen in de voormalige winkel van Ensors moeder gefilmd. Een ervaren tekenaar of schilder had zonder dit moeizame procedé net zo vakkundig kunnen uitpakken qua perspectief en dergelijke en waarschijnlijk artistiek gezien beter. Soms levert de gouachetechniek poëtisch werk op maar met name binnen in de winkel vind ik het niet effectief, voelt het voor mij als een gemiste kans om de snuisterijen, maskers, chinoiserieën en andere objecten te tonen die zijn moeder aan toeristen verkocht en die Ensor vaak geïnspireerd hebben. Een plot is er nauwelijks en de vrouwen blijven vlak. De bedoeling van dit digitale experiment ontgaat me, ook na de uitgebreide uitleg achterin het boek van Bultheel.
Onze James – De vrouwen van Ensor
Jan Bultheel (Nawoord van Eric Min)
Lannoo
ISBN hardcover 9789401497190
Verschenen in januari 2024
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 24,99)
