Cornelis Pijnacker? Nooit van gehoord. Wel een fijn boek: stevig. Dik maar niet te dik. Veel plaatjes. Drie auteurs…? Ja: drie. En wie zijn dat dan? Daar kom je niet achter. Enfin: ik ben benieuwd.
De Tachtigjarige Oorlog en Cornelis Pijnackers leven overlappen elkaar voor een groot deel. Zijn biografie is dan ook een rondgang langs veel wat vaag bekend was, en nu meer reliëf heeft gekregen.
De opzet van het boek is chronologisch. In elf hoofdstukken wordt zijn leven geschetst. Het zweeft tussen een wetenschappelijke dissertatie en een spannend jongensboek. Bijna vijftig bladzijden zijn gevuld met een samenvatting, noten en acht bijlagen waaronder registers, verklarende woordenlijst, bronnenoverzicht en verantwoording van de illustraties. Wel wat veel, maar tot mijn verbazing heb ik regelmatig ook in die bijlagen zitten neuzen. Het boek leest als een trein, maar is niet van de categorie: ‘Unputdownable’.
Het boek eindigt met de terechte vraag: wie was Cornelis Pijnacker nu echt? Die blijft niet retorisch, want er komt een antwoord.
Leiden
Pijnacker was een veelzijdig man, blijkt uit zijn levensloop. Geboren in een boerengezin met aanzien in Pijnacker was zijn bedje gespreid. Goede connecties en een goed verstand haalden hem met gemak door de Latijnse school en openden de weg naar een Europese grand tour. Daar trok hij op met Elbertus van Pallandt, een vriend voor het leven.
Terug in Holland schrijft hij zich in aan de nog jonge universiteit van Leiden. In een mum van tijd voltooit hij twee studies: theologie en rechten. Om vervolgens tot hoogleraar rechten te worden benoemd. Hij voelt zich al snel thuis in het academische milieu. Ook blijkt hij een goed docent te zijn, met daarnaast een feilloos instinkt voor zaken. Wanneer hij wordt gepasseerd bij de benoeming tot rector magnificus opent hij het gesprek met de kersverse Universiteit van Groningen. Wanneer de Leidse bazen daarachter komen, wordt hij ontslagen.
In Groningen, waar hij is benoemd tot hoogleraar rechten, voelt hij zich hij als een vis in het water. Al snel volgt zijn benoeming tot rector magnificus. Hij geeft onderwijs, regelt universiteitszaken, onderhoudt contacten met overheid en particulieren en geeft rechtsgeleerde adviezen. Ook bemoeit hij zich in deze periode voor het eerst met landschap Drenthe (de huidige provincie). Al met al een druk baasje.
Het is niet duidelijk waarom de Republiek in 1622 een beroep doet op Pijnacker. Wel waarvoor. De verhouding met de Noord-Afrikaanse kapers was gespannen. Twee belangen: vrije handelsvaart en inkomen uit kaapvaart (met de slavenhandel) schuren langs elkaar. Waarbij de vrije handelsvaart wel eens slaven betreft, terwijl de kaapvaart handelselementen in zich draagt. Voorwaar een ingewikkelde kluwen van belangen. Tunis en Algiers zijn de plaatsen waar Pijnacker als gezant van de Republiek in een andere wereld verzeild raakt.
De onderhandelingen verlopen moeizaam. Tegenwerking van alle kanten, ook van landgenoten. Zo verandert in de loop van de onderhandelingen consul Wijnant de Keyser van een vriend in een vijand. De Noord-Afrikanen zijn op zijn zachtst gezegd grillige gespreksgenoten. Hun gebruiken zijn wreed en onvoorspelbaar. Toch lukt het Pijnacker terug te keren naar Nederland met twee vredesverdragen, maar die brengen niet waar de Staten op gehoopt hadden. Enkele jaren later onderneemt Pijnacker een nieuwe poging om de verdragen af te stoffen en op te schudden. De auteurs besteden de nodige aandacht aan het vrijkopen van Europeanen, deel van de opdracht die Cornelis Pijnacker van de Staten heeft meegekregen.
Drenthe
Eenmaal terug loopt hij met zijn ziel onder zijn arm. Daar is hij de man niet naar. Hij wordt naar Drenthe geroepen door Roelof van Echten, een aanzienlijk man met macht in die provincie. Een aantal juridische zaken vragen om zijn aandacht. Die lost hij naar beste kunnen op. En intussen lukt het hem ook om de eerste fatsoenlijke kaart van Drenthe te maken en door Jodocus Hondius te laten drukken. Deze kaart zal lang de standaard-weergave van Drenthe blijven. Dan solliciteert Pijnacker, 66 jaar oud, naar een hoogleraarschap in Franeker. Hij wordt benoemd en gaat weer lesgeven. Ook nu klust hij bij. Hij stort zich op de kwestie Ameland, een ruzie over de vraag wie de heer van Ameland is met daarachter natuurlijk een eigendomsvraag die moet worden opgelost. Hij is inmiddels weduwnaar na ongeveer dertig jaar huwelijk. Prompt hertrouwt hij, en overlijdt vier jaar later.
Blijft de vraag: wie was Cornelis Pijnacker nu echt? Het antwoord zit in een spreekwoord dat hij noteerde: “een wijs man vangt het aen van alles”. Inderdaad een veelzijdig man. En een genoegen om met hem kennis te maken.
De wijde wereld van Cornelis Pijnacker (1570-1645)
Paul Brood, Gerard van Krieken, Jan Spoelder
Uitgeverij WBooks
ISBN: 9789462582941
Verschenen in december 2018
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,95)
Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 24,95)
