Het boek De vergeten prinsessen van Thorn van de historicus Joost Welten beschrijft het reilen en zeilen van de stift Thorn in de achttiende eeuw. Deze stift lag bij het plaatsje Thorn, dat tegenwoordig in Limburg ligt. Toen maakte het onderdeel uit van de Oostenrijkse Nederlanden. De stift (een soort abdij) was al voor de tiende eeuw na Christus gesticht en werd vanaf de dertiende eeuw een wereldlijke abdij voor hoogadellijke vrouwen. Ze leefden niet samen, zoals nonnen, maar hadden een eigen huis in de buurt van de abdij. Ze hoefden geen speciale kleding te dragen, legden geen kloostergeloftes af en leden een min of meer normaal leven. Sommige van deze vrouwen trouwden nadat ze tot het stift waren toegelaten. Dan moesten ze hun plek opgeven voor een andere ongetrouwde adellijke vrouw. Samen met het hoofd van de stift, de abdis, de decanes (voorzitster) en de mannelijke kanunniken vormden de vrouwen het kapittel, dat besliste over het reilen en zeilen van de gemeenschap. Als lid van het kapittel beschikten de vrouwen over een eigen inkomen.
Dit boek is in de strikte zin van het woord geen biografie. Het is een geschiedeniswerk. Wel kun je zeggen dat het in zekere zin een groepsbiografie is. Het boek schetst een beeld van de vrouwen die in de achttiende eeuw de stiftdames van Thorn waren. De auteur doet dat door niet zozeer het instituut te beschrijven, maar door het leven te onderzoeken van een aantal vrouwen dat stiftdame was. Het betrof geprivilegieerde vrouwen, wier families niet alleen immens rijk waren, maar die ook in het bezit waren van uitgebreide netwerken in Europa, met behulp waarvan ze hun rijkdom en invloed veiligstelden. De vrouwen in deze families leerden van jongs af aan dat familiebelangen altijd voorrang hadden op individuele belangen.
Tot nu toe besteedden officiële geschiedeniskanalen niet veel aandacht aan de rol van deze vrouwen. Joost Welten wil dat met dit boek rechtzetten. Hoewel er over het algemeen in de archieven veel minder te vinden is over het leven van vrouwen dan over dat van mannen is dat bij deze vrouwen niet het geval, omdat ze grote hoeveelheden brieven schreven, waarvan een groot deel bewaard zijn gebleven. Bovendien verrichten ze handelingen die normaliter alleen aan mannen waren voorbehouden. Zo namen ze architecten in dienst, huurden ze personeel, en overlegden ze met bouwmeesters en magistraten over allerlei zaken. Dergelijke handelingen zijn weer wel terug te vinden in de archieven.
Het boek opent met een portret van Cunegonda van Saksen, die in 1776 vorstin wordt van het stift Thorn. Zij is tevens de laatste vorstin van de stift, die als gevolg van de Franse Revolutie, en de nasleep daarvan, wordt opgeheven. Om een idee te geven van haar status: binnen de Europese adel was haar positie gelijk aan die van Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van stadhouder prins Willem de Vijfde. De auteur beschrijft het leven dat zij leidde voor ze toetrad, en de vergeefse pogingen die de familie deed om haar een echtgenoot te bezorgen. Hoewel het familiebelang altijd zwaar woog maakt de auteur duidelijk dat zij niet tegen haar zin hoefde te trouwen. Ze had wel degelijk een stem in het kapittel. Toen deze pogingen op niets uit liepen, stelde de familie alles in het werk om ervoor te zorgen dat zij vorstin van Thorn werd. Het is zeer vermakelijk en inzichtelijk om te lezen welke mensen omgekocht werden en wie op wie druk uitoefende om dit voor elkaar te krijgen. Wat dat betreft toont het boek duidelijk aan dat er met betrekking tot machtspolitiek weinig nieuws onder de zon is. Duidelijk wordt dat vrouwen van deze stand zich redelijk wat vrijheden konden veroorloven en op hun eigen wijze zeker invloed hadden op het politieke leven van die tijd.
Welten beschrijft ook het leven van de concurrent van Cunegonda, Christina prinses van Salm Salm. Haar zus, Gabriella, was in dezelfde tijd decanes van de stift, en zij probeerde met man en macht de positie voor haar zus veilig te stellen. Buiten deze drie personen beschrijft de auteur daarnaast het leven van twee andere vrouwen uit het stift. De eerste van hen is Felicitas gravin van Merode. Haar afwijkende gedrag geeft ons inzicht over de normen van die tijd en in hoeverre het een vrouw vrij stond om daarvan af te wijken. Ook Anna Victoria, de stiefzus van Gabriella en Christa, krijgt ruimte in het boek. Ze was een vrouw met een rebels karakter die zich niet neer wilde leggen bij de rol die de maatschappij haar opdrong.
Via deze vrouwen, en via de mensen, mannen én vrouwen, met wie zij contact hadden, schetst de auteur een levendig beeld van het dagelijks leven in de stift. Daarnaast laat hij zien hoe belangrijk Thorn was en welke rol deze gemeenschap (en andere, soortgelijke stiften) speelde in het leven van de adel in de achttiende eeuw. De stift was een wonderlijke ministaat, waar vrouwen het voor het zeggen hadden. Joost Welten toont overtuigend aan dat stiftvrouwen meer ruimte hadden om een eigen invulling aan hun leven te geven. Anderzijds waren zij, net als iedereen, toch een gevangene van hun tijd.
Het boek is zeer rijk geïllustreerd en de auteur laat zien welke informatie er uit de vele schilderijen te halen is en welke vergissingen er in de loop van de tijd gemaakt zijn bij het duiden van de schilderijen. Het boek is niet eenvoudig geschreven, en de gedetailleerde uitweidingen over de architectuur van de nieuwe abdij en alle problemen die daarmee samenhingen zal misschien niet iedereen bekoren, maar degene die de moeite neemt om door te lezen, krijgt een waaier aan informatie over het leven van een zeer interessante, bijna vergeten, groep vrouwen in de achttiende eeuw.
De vergeten prinsessen van Thorn
Joos Welten
Sterck & De Vreese
ISBN 9789056155285
Verschenen in november 2019
