De prijs van de macht. Mark Rutte en de VVD

Kun je op biografieportaal een recensie schrijven over een boek over de VVD? Dat is eigenlijk alleen gerechtvaardigd als je kunt spreken over een biografie van een politieke partij. En zo kun je boek van Wilma Borgman, De prijs van de macht. Mark Rutte en de VVD met een beetje goede wil wel zien.
Wilma Borgman, politiek verslaggever van NOS radio, volgt de VVD al bijna een kwart eeuw en ze beschrijft in dit boek de VVD vanaf 2002 tot 2022. Ze doet dit door de ontwikkelingen in de Haagse politiek te verbinden met de ontwikkelingen van de VVD als politieke partij. Uit haar beschrijving komt de VVD steeds meer naar voren als een partij die, nadat ze in 2010 voor het eerst de grootste politieke partij is geworden, alles in het werk stelt om de grootste te blijven en het landsbestuur naar haar hand te zetten.

Landspolitiek en partijorganisatie

Borgman kiest ervoor de geschiedenis van de VVD te schetsen door de ogen van de partijvoorzitters, “omdat hun rol zo onbekend en tegelijkertijd zo belangrijk is geweest.” Ieder hoofdstuk valt samen met de periode van de achtereenvolgende voorzitters: Bas Eenhoorn, Jan van Zanen, Ivo Opstelten, Mark Verheijen, Benk Korthals, Henry Keizer en Christianne van der Wal. Samen met hen reflecteert Borgman op hun voorzittersperiode. Dat lijkt saai maar het levert wel inzicht op in de manier waarop het consolideren van de regeringsmacht voortdurend wordt gekoppeld aan veranderingen in de organisatie en cultuur van de partij. Onder het voorzitterschap van Henry Keizer ging de partij daarin het verste. Lokale afdelingen werden samengevoegd in regionale verbanden en de invloed van de leden werd beperkt. Keizer zette zich in voor het vergroten van de bestuurlijke integriteit binnen de VVD omdat de VVD jaar op jaar uit de bus kwam als de partij die lokaal en provinciaal in de meeste bestuurlijke schandalen was verwikkeld. Daarom is het cynisch dat Keizer, die Borgman als enige voorzitter niet meer kon spreken omdat hij in 2019 overleed, zijn partijvoorzitterschap moest neerleggen nadat was uitgekomen dat hij zich had verrijkt door het uitvaartbedrijf De Facultatieve voor een veel te laag bedrag over te nemen. De man die steeds strenge normen had aangelegd voor anderen in de partij was nu zelf over de schreef gegaan en moest vertrekken.

Interne machtsstrijd

Het boek begint in 2002. De VVD dacht net als de PvdA te profiteren van acht jaar paars beleid, maar dat pakte anders uit toen de kritiek van Pim Fortuyn op de paarse kabinetten steeds meer weerklank begon te krijgen. De PvdA en de VVD verloren fors bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2002 en veel mensen zullen zich nog het slotdebat herinneren met een triomfantelijke Fortuyn aan de ene kant en de zure verliezers Melkert en Dijkstal aan de andere. Nadat Dijkstal, Zalm en Van Aartsen al na korte tijd verdwenen als politiek leiders organiseerde de VVD in 2006 een lijsttrekkersverkiezing. Mark Rutte won nipt van Rita Verdonk en dat was het begin van veel ellende. Nadat Verdonk bij de Kamerverkiezingen als tweede op de lijst meer stemmen kreeg dan lijsttrekker Rutte brak een machtsstrijd uit die er uiteindelijk toe leidde dat Rutte Verdonk uit de Kamerfractie zette. De VVD was jarenlang een verdeelde partij, echter bij de verkiezingen in 2010 werd de VVD voor de eerste maal toch de grootste partij van Nederland omdat het CDA werd afgestraft voor haar deelname aan een kabinet met de PVV. De VVD werd die deelname niet aangerekend en de deelname leverde binnen de VVD ook weinig problemen op. Rutte werd de eerste liberale premier sinds Cort van der Linden in 1913 en hij zou die positie tot op heden niet meer afstaan.

Professionalisering en disciplinering

Borgman beschrijft hoe na de strijd tussen Rutte en Verdonk de partijorganisatie wordt aangepast en geprofessionaliseerd vanuit het idee dat de partij nooit meer in een interne machtsstrijd verzeild mag raken. Het inleveren van programmapunten blijken VVD-kiezers nog wel te accepteren maar ruzie schrikt af. Interne strijd probeert de VVD te voorkomen door de zeggenschap van de leden in te perken en de Kamerfractie te vullen met vertrouwelingen van Rutte die hun carrière vooral binnen de partij hebben gemaakt. De huidige fractie bestaat voor het grootste deel uit voormalige politieke assistenten. In de partij wordt gemord over inteelt. Ook Borgman ziet dat als een gevaar, hoewel er volgens haar veel talentvolle dertigers in de fractie zitten. Grotere gevaren voor de VVD zijn echter de afnemende geloofwaardigheid van Rutte en het gebrek aan inhoudelijke profilering door het onderdrukken van discussies in de partij, wat deels maar niet geheel aan de coronacrisis is te wijten. Het grootste gevaar is echter dat tien jaar Rutte zware sporen in de samenleving hebben achtergelaten zoals het in de steek laten van kwetsbare mensen in de toeslagenaffaire, het niet kunnen oplossen van de aardbevingsschade in Groningen, het verwaarlozen van belangrijke publieke taken als onderwijs en zorg, het niet kunnen leveren van toezeggingen op het gebied van migratie en het steeds opnieuw vooruitschuiven van grote problemen als de stikstof en de klimaatcrisis.

De kracht van het boek van Borgman is dat ze helder beschrijft hoe de consolidering van de macht steeds meer gepaard is gegaan met het disciplineren van de fractie en de partij, het uitbannen van de interne discussie en het verhogen van de voorspelbaarheid. Dat leidt soms tot gemor onder de partijleden maar het lijkt vooralsnog de electorale positie van de VVD niet te deren omdat de vaste aanhang omvangrijk genoeg om de grootste partij te blijven in een gigantisch versnipperd politieke landschap. Maar zo onverwacht als de puinhopen van paars opdoken na ogenschijnlijk succesvol beleid, zo snel kan het land ook uitgekeken raken op de VVD en zijn leider.

De prijs van de macht. Mark Rutte en de VVD
Wilma Borgman
Balans
ISBN 9789463821278 paperback
ISBN ebook 9789463822206
Verschenen in februari 2022

Bestelinformatie