De moeder van Ramses Shaffy, tsarendochter, gestoorde gek of spion?

Iedereen die Ramses kent en meer van hem weet dan de liedjes die hij zong, wil weten wat voor vrouw zijn moeder was. Dat weet ook Sylvester Hoogmoed, politicoloog, schrijver en journalist, die in 2011 een biografie van Ramses Shaffy publiceerde. Daarom schreef hij het boek De moeder van Ramses, leven als een losbandige tsarendochter.

Meteen vanaf het begin word ik in een verhaal gezogen van bedriegerij, complotten en drama. Wie dacht dat Ramses een vrijgevochten jongeman was die door het leven fladderde en van de ene naar de andere minnaar, klus of woning hopte, die weet nog niet half op welke manier zijn moeder zich staande hield in haar turbulente bestaan.

Maar ja, Ramses kende zijn moeder amper. Ze heeft hem, toen hij 7 jaar oud was, naar haar zus in Utrecht gebracht. Tot die tijd groeide hij op in het Zuid-Franse Cannes. Hij was dus net zo oud als Liesbeth List toen zij door haar vader en stiefmoeder op Vlieland werd achtergelaten. Dan begrijp je meteen waarom die twee een onverbrekelijke band hadden.

Maar het gaat in dit boek om de moeder van Ramses, Alexandra Thérèse Wysocka. Zij zwierf waarschijnlijk van Rusland of Polen via Egypte naar Frankrijk, België en Nederland. Ze probeerde een verblijfsvergunning in Zwitserland te krijgen. Dat lukte, omdat de Belgische autoriteiten hoopten zo voorgoed van haar verlost te raken. De vrouw liet een spoor van vernieling achter. Niet alleen in het leven van haar zoon, maar ook in dat van mensen die in haar geloofden. Ze dachten dat ze inderdaad, zoals ze beweerde, de gevluchte tsarendochter Olga Romanova was. De dochter die was ontkomen aan de slachting van de Russische Tsarenfamilie in 1918.

De moeder van Ramses onderhield goede banden met de burgemeester van Utrecht, jonkheer de Ranitz, met wie ze de liefde voor de muziek van de componist Liszt deelde. Ze was een begaafd pianiste die af en toe concerten verzorgde. Het idee dat ze van hoge komaf was, heeft haar hele leven gezorgd dat ze beschermers op hoge plaatsen had.
En de consul in Egypte, Ramses Chaffy Bey dan? De vader van Ramses lijkt door de moeder van Ramses vooral te zijn gebruikt om veiligheid en een verblijfsvergunning te krijgen. Ze heeft meerdere mannen op die manier gebruikt. Een nogal schokkend verhaal is dat over haar relatie met dokter Serge Voronoff. Die werd wereldberoemd omdat hij apenballen bij mensen implanteerde en beweerde dat je daar weer jong van werd. Hij deed dat ook bij de vader van Alexandra Thérèse Wyscocka, zoals de moeder van Ramses volgens de meeste officiële papieren heet. Die Voronoff wordt er door sommigen ook nu nog van beschuldigd met zijn bizarre experimenten de veroorzaker van aids te zijn geweest. Helaas wordt dat verhaal verder niet toegelicht.

Niets weten we zeker. Haar vader zou aan het bizarre experiment overlijden en toch heeft ze een relatie met de man. Ook die eindigt met gedoe en gedreig over geld en juwelen. Dat was het spoor, dat van onbetaalde rekeningen, waarlangs je het leven maar ook het lijden van deze vrouw kunt volgen. Want te veel verhalen zijn er bedacht, verhalen waarin de gravin volgens psychiaters zelf is gaan geloven. Het boek bevat genoeg materiaal voor het maken van tien speelfilms, verschillende mogelijke scenario’s zouden uitgewerkt kunnen worden. Maar wat was nou de realiteit?

Voor Sylvester Hoogmoed kwam een biografendroom uit. Hij kreeg toegang tot de inhoud van een koffertje met persoonlijke documenten dat was achtergelaten bij een notaris. Op die manier wist Hoogmoed in ieder geval waar hij moest gaan zoeken in een poging het leven van deze markante vrouw in kaart te brengen.
Waarom beweerde ze dat ze dochter van de tsaar was? Waar is de prachtige foto gemaakt van een jonge vrouw met een windhond in de woestijn, het onweerstaanbare omslag van deze biografie? Hoe kreeg die vrouw het voor elkaar om iedere keer weer grote bedragen van mensen te lenen, de huur of de hotelrekening niet te betalen en waarom werd ze daarvoor maar een paar keer gearresteerd? Het zijn vragen die Hoogmoed opwerpt en probeert te beantwoorden.
Vanaf de eerste bladzijde is het alsof je het verhaal over Mata Hari leest, een spionageroman. Alleen is het jammer dat de meeste vragen niet echt worden beantwoord. Toch weet ik iets meer over het fascinerende leven van de flamboyante moeder van Ramses.
Sylvester Hoogmoed hoefde zichzelf wat mij betreft niet in de biografie op te voeren. ”Goed om even in de frisse buitenlucht te wandelen na een dag hard werken in de muffe archieven, om als keurige burgerman met je zwangere verloofde de toerist uit te hangen langs de Seine”, schrijft hij ineens. Om daarna iets van zijn frustratie te laten blijken over de weinig concrete informatie die hij, behalve die archieven en dat koffertje, tot zijn beschikking heeft. Dat is de reden waarom aan de beste biografieën vaak jaren van research voorafgaan. In ieder geval is er na het lezen van deze hoogst intrigerende biografie niks veranderd aan de zweem van adel, revolutie en Rusland die altijd aan Ramses en zijn moeder heeft gekleefd.

De Moeder van Ramses, leven als een losbandige tsarendochter
Sylvester Hoogmoed
Prometheus
ISBN 978 90 446 3189 0
Verschenen in juni 2017