De heks van Anjum Marjan van der E.

Op kerstavond 1997 werd Marjan van der E. van haar bed gelicht door een Dokkums arrestatieteam. Dezelfde dag werden op het perceel rond haar pension in Anjum twee lijken gevonden. Het Friese dorpje, 12 kilometer noordoostelijk van Dokkum, haalde het landelijk nieuws. Margriet Brandsma, voormalig Duitsland-correspondente van de NOS, raakte gefascineerd in de casus en schreef een boek over De heks van Anjum, want die alias had Van der E. inmiddels verworven. Naast die van ‘Dutroux van het Wad’ en ‘Satan van Moddergat’.

Deed ze het of deed ze het niet?

Wat is er zo fascinerend aan het verhaal van Marjan van der E.? Op de eerste plaats de eeuwige vraag in een True Crime Story: deed ze het of deed ze het niet? Marjan van der E. heeft tot haar laatste levensadem volgehouden dat ze onschuldig is, hoewel toch veel in haar nadeel spreekt. Behalve gasten herbergde haar pension ook een professioneel ingerichte wietplantage. Die werd twee weken voor haar arrestatie voor de moorden opgerold. Ook daar wist ze het fijne niet van, beweerde ze tijdens de verhoren.

Anti-autoritair

Brandsma schetst het portret van een vrouw die geen autoriteit kon verdragen, en met Jan en alleman in conflict raakte. Een extraverte rauwdouwer, intelligent en welbespraakt, maar met het ongekende talent om op het juiste moment in haar leven de meest foute figuren aan te trekken. In Moddergat, aan de kust van de Waddenzee, koopt ze haar eerste vissershuisje. Ze helpt dorpsbewoners met juridische kwesties, maar loopt vervolgens zo de deur bij hen plat dat de besloten gemeenschap haar liever ziet gaan dan komen. Buren moeten het bezuren als ze haar vermeende parkeerplaats inpikken. Zo’n type.

Als biologe droomt ze van een groots opgezet laboratorium, waar vogelaars, microbiologen en ecologen gezamenlijk onderzoek kunnen doen. Uiteindelijk betrekt ze in 1995 het voormalige station in Anjum, in het noordoosten van Friesland. Ze verbouwt het pittoreske object aan de rand van het dorp tot een pension. Anjum heeft nauwelijks bezienswaardigheden, maar ligt wel dichtbij het Lauwersmeer en de veerpont naar Schiermonnikoog. De Nederlandse Aardolie Maatschappij is kind aan huis bij Van der E., hoewel ze ‘nog geen pannenkoek kan bakken’. Ook daarvoor roept ze de hulp van dorpsbewoners in.

Goudmijn

Een van de gasten van de NAM ziet wel brood in de zolder van het pension: daar zou Van der E. een mooie wietplantage kunnen bouwen. Deze ‘betonwerker’ – zijn anonimiteit blijft gewaarborgd in het boek – moet al snel het veld ruimen voor lokale criminelen. Een zekere Jaap en Ernst bouwen de zolder om tot een professioneel opgezette goudmijn.

Hoewel, professioneel? De plaatselijke jeugd van Anjum kreeg al snel lucht van de duistere praktijken. ‘Wiet! Wiet! Wiet!’ schreeuwden kinderen wanneer ze hun neus kwamen ophalen in de schuur van het pension. Daar hadden de ‘Hasjettertjes’ volgens Van der E. uiteraard niets te zoeken. Ze pakte hun fietsjes af en kreeg vervolgens de boze ouders over de vloer, die verhaal kwamen halen bij de ‘Hollandse’. Nog meer bekijks. Van der E. was kortom nogal een knullige crimineel. Dat gold ook voor haar moorden. Het is Ernst die haar bij de politie aangeeft voor de moord op Louw de Jong. Van der E. riep zijn hulp in om het stoffelijk overschot te verbergen nadat ze de hersens had ingeslagen van de junk die bij haar in de schulden stond. Een wietplantage is nog daaraan toe, maar met moord wilde de gewetensvolle crimineel niets te maken hebben.

Gebroeders Anker

‘Guilty as charged’, denk je als lezer. Ook de gebroeders Anker, die Van der E. verdedigd hebben, constateerden ‘teveel ruis’ om op vrijspraak aan te sturen. Zes jaar met TBS vonden de gebroeders dan ook een alleszins redelijke uitspraak, de officier van justitie had vijftien jaar met dwangverpleging geëist. Het Pieter Baan Centrum constateerde een narcistische persoonlijkheidsstoornis en achtte Van der E. volledig ontoerekeningsvatbaar. Maar Van der E. gaat in hoger beroep. Ze heeft het immers niet gedaan.

Strafrechtadvocate Britta Böhler buigt zich over de zaak en stelt pijnlijke vragen. De verwondingen aan het hoofd van een van de slachtoffers zijn relatief licht en kunnen onmogelijk veroorzaakt zijn door een voorhamer van 15 kilo, volgens de recherche het moordwapen. DNA-onderzoek naar sommige sporen is achterwege gelaten. Volgens Böhler rammelt de verklaring van Ernst aan alle kanten en verraadt die ‘daderwetenschap’. Daarbij, wat zou in hemelsnaam het motief van Van der E. voor de dubbele moord kunnen zijn? Al die ontlastende feiten zijn niet aan de orde gesteld door de verdediging. De gebroeders Anker hadden er kennelijk geen oog voor gehad. Böhler: ‘Ik begrijp het niet en ik weet ook gewoonweg niet waarom het door de advocaten niet aan de orde is gesteld.’

Nieuwe feiten

Böhler vindt de zaak van Van der E. een van de meest frustrerende uit haar loopbaan. Alleen nieuwe feiten zouden een cassatieverzoek rechtvaardigen, het liggende dossier kan niet meer worden ingebracht. ‘Materiaal om van te smullen en ze kan er niets mee, het is om gek van te worden.’

Het spannende aan De heks van Anjum is dat Brandsma de lezer mee laat deinen op de barre golven van haar zoektocht naar de waarheid. Wanneer Van der E. in januari 2020 overlijdt aan een hartstilstand is Brandsma inmiddels geheel overtuigd van haar onschuld. Maar ze zoekt verder en die speurtocht levert weer gerede twijfel op. ‘Wel niet, wel niet, ik kom er niet uit.’ Het zij haar vergeven, want meeslepend is haar relaas wel.

De heks van Anjum
Margriet Brandsma
De Geus
ISBN paperback 9789044546514
Verschenen in november 2022

Bestelinformatie