Cleopatra Selene heeft nooit de roem gehad die haar illustere moeder, Cleopatra VII, wel ten deel is gevallen. Ze sprak ook minder tot de verbeelding. De dochter van Cleopatra ontbreekt in het toneelstuk dat William Shakespeare rond 1607 over haar ouders schreef. Ook in de stichting van de Julisch-Claudische dynastie, die een eeuw lang de Romeinse keizers zou leveren, krijgt ze nauwelijks een rol toebedeeld. Wellicht heeft ze daarvoor te voorbeeldig geleefd.
Volgens haar biografe Jane Draycott ontbreekt het in het leven van Cleopatra Selene aan ‘epische momenten’. Ze aanvaardde op tienjarige leeftijd stoïcijns haar gijzeling naar Rome, gehoorzaamde blindelings haar adoptievader en aartsvijand van haar ouders Octavianus en kweet zich uitmuntend van haar taak als diens vazalkoningin in Mauretania. Kortom, een reputatie om door een ringetje te halen. Draycott betreurt het gebrek aan een vie scandaleuse niet, want juist daardoor kunnen we Cleopatra Selene beoordelen op ‘haar eigen verdiensten als individu, en niet als idee of archetype’.
Feministische narratief
Draycott heeft bepaalde bedoelingen met haar biografie. ‘Het verhaal van Cleopatra Selene geeft ons ook een inkijkje in een alternatief Romeins Rijk, waarin vrouwen machtig en invloedrijk konden zijn. Het gaat in tegen het overheersende narratief dat gecreëerd werd door oude mannelijke historiografen – en dat door generaties van overwegend mannelijke historici sindsdien is bestendigd – waarin vrouwen weinig van betekenis deden maar vooral in huis verkeerden, waar ze waarschijnlijk hun tijd aan het weefgetouw doorbrachten.’
Zachte macht
Die intentie wordt maar gedeeltelijk waargemaakt, omdat eigenlijk niet zoveel details over het leven van Cleopatra Selene bekend zijn. Zelfs de oorzaak en het moment van haar overlijden is in nevelen gehuld. Stierf ze in 5 v. Chr. in het kraambed? Of 22 jaar later? Als koningin van Mauretania zou ze voor de ‘Egyptomanie’ gezorgd hebben, de culturele toe-eigening van haar geboortegrond door haar koninkrijk in kunst, architectuur en iconogtafie, maar ook die aanname is eerder gebaseerd op speculatie dan harde feiten. Draycott doet erg haar best om de ‘zachte macht’ die vrouwen in het Romeinse Rijk hadden voor het voetlicht te brengen, maar of ze daarmee niet een ander idee of archetype introduceert, dat van de feministische narratief, blijft een punt van discussie.
Wat dat betreft leent het leven van haar moeder zich meer voor een reflectie op de ‘canonieke’ geschiedenis die vooral door mannen geschreven werd. De schandelijke verhouding tussen Cleopatra en Marcus Antonius werd door Octavianus, de adoptiefzoon van Caesar en de toekomstige keizer Augustus, breed uitgemeten. Dat deed hij om in Rome de publieke opinie aan zijn zijde te krijgen in zijn strijd tegen zijn politieke rivaal in de laatste fase van de burgeroorlog die het einde van de Romeinse republiek zou inluiden. Die ‘karaktermoord’ is vrij kritiekloos door de klassieke auteurs – Cassius Dio, Plutarchus – en latere historici overgenomen. Cleoptra is heks, hoer en heep inenen, een vrouw die met haar seksualiteit de wilszwakke Antonius het hoofd op hol heeft gebracht en hem naar haar pijpen laat dansen. Een kwestie van ‘slutshaming’, aldus Draycott. De biografie, zoals die als genre bedreven werd in de klassieke oudheid, was geen onschuldig tijdverdrijf maar een geducht politiek wapen. Dat verhaal is veel interessanter dan de onmogelijke poging om het leven van Cleopatra Selene te reconstrueren, ‘wie es eigentlich gewesen’ is, om de oude Ranke maar weer eens te citeren.
De dochter van Cleopatra. Egyptische prinses, Romeinse gevangene, Afrikaanse koningin
Jay Draycott
Omniboek
ISBN paperback
ISBN e-book
Verschenen in mei 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 32,50)Bestel als e-book bij bol.com (€ 14,99)
