Over de lezers van dit boek
Wat zou een reden kunnen zijn om Koningsdrama. De tragische geschiedenis van Richard II en Hendrik IV van de Britse historica Helen Castor te willen lezen? De oorspronkelijke titel was trouwens The Eagle and the Hart. The Tragedy of Richard II and Henry IV. Toch jammer dat die in de vertaling wat minder poëtisch is uitgevallen en dat de namen van de personen allemaal vernederlandst zijn.
Hoe dan ook, er zijn verschillende redenen om dit boek te willen lezen. Lezers zouden bijvoorbeeld historici kunnen zijn, geïnteresseerd in een gedetailleerde beschrijving van de levens van Richard II en Hendrik IV. Of het zou kunnen gaan om liefhebbers van de gelijknamige stukken van Shakespeare die nieuwsgierig zijn naar de ‘echte’ levens van deze beide koningen. Mogelijk zijn het fervente lezers van de vele historische romans over de Engelse ‘War of the Roses’ waarin de huizen Lancaster en York elkaar bevechten. Of misschien zelfs degenen die Game of Thrones volgden dat op deze strijd is gebaseerd. Zij zouden zich kunnen afvragen wat aan de Rozenoorlog vooraf ging.
Er kan nog een andere reden zijn. Die verwoordt Helen Castor in haar inleiding. Ze karakteriseert haar boek daar als een studie naar de psychologie van de macht en vertelt wat ‘de tragische geschiedenis van Richard II en Hendrik IV zo ijzingwekkend actueel maakt. Zij vertellen het verhaal over wat er gebeurt als een heerser loyaliteit voor zichzelf als individu opeist in plaats van gehoorzaamheid aan het gevestigde staatsbestel. Wanneer hij zijn eigen realiteit wil creëren in plaats van zich neer te leggen bij de macht van controleerbare waarheden. Wanneer hij eist dat zijn eigen wil boven de wet zou moeten staan. Wanneer hij geen andere belangen erkent dan die van hemzelf.’
De hoofdpersonen
Richard II wordt in 1377 op zijn tiende gekroond tot koning van Engeland, met zijn ooms als adviseurs. Vijftig jaar eerder is zijn overgrootvader Edward II van de troon gestoten, omdat hij de belangen van zijn gunstelingen boven die van zijn koninkrijk stelde. Hetzelfde lot treft Richard II in 1399. Vanwege zijn megalomane invulling van het koningschap en de rampzalige gevolgen daarvan, wordt de kinderloze vorst verbannen, opgesloten en uiteindelijk gedood. Werd Edward II opgevolgd door zijn zoon, nu is degene die hem zijn koningschap afneemt niet zijn directe opvolger, maar een zoon van zijn vaders broer: Hendrik IV. De gevolgen van deze troonswisseling zijn ook voor Hendrik enorm. Hoewel zijn koningschap erop gericht is zijn koninkrijk te dienen, blijft hij voor altijd de ‘usurper’, degene die illegaal de macht heeft overgenomen. Een besluit dat iedere keer tot twijfel leidt en tot angst voor verraad. Ook zijn nakomelingen zullen lijden onder de machtsovername, tot het moment dat de troon zijn kleinzoon hem opnieuw afhandig zal worden gemaakt.
Levensecht
Het is Helen Castor in dit boek gelukt om de middeleeuwen dichtbij te brengen en de lezer aan het denken te zetten over overeenkomsten en verschillen tussen die tijd en de onze. Zelf zegt ze: ‘Het veertiende-eeuwse Engeland was een opmerkelijk gecentraliseerde staat met een complexe bureaucratie, een verfijnd rechtssysteem en vertegenwoordigende parlementen die belastingen toezegden en wetten toezegden en wetten op schrift stelden…’ Ze beschrijft de beide koningen genuanceerd en met oog voor hun achtergrond: Richard II, een eenzaam kind dat tot koning wordt gekroond en een vertekend beeld heeft van de werkelijkheid. Hendrik IV die opgroeit in een druk gezin met zijn vaders vele natuurlijke en bastaardkinderen en onder leiding van zijn vader volop de kans krijgt die werkelijkheid te leren kennen.
Koningsdrama is geen roman, maar het is gedetailleerd en beeldend geschreven. Castor schuwt interpretaties niet, maar ze zijn altijd onderbouwd. Een voorbeeld is de indrukwekkende scene rond het ziekbed van Hendrik IV.
‘Maar de mannen die rond zijn bed stonden, hielden juist van hun koning omdat hij wist dat hij een zondaar was. Hendrik begreep, anders dan Richard, dat mens-zijn zelfs voor een man die door God gezalfd was om een kroon te dragen, betekende dat je een imperfect leven leidde dat veerkracht vergde bij tegenslagen en berouw over je eigen fouten. Risico en onzekerheid waren vanaf het begin inherent aan Hendriks heerschappij, zoals uit alles bleek, bijvoorbeeld uit de vage beschrijvingen die de feiten van Richards afzetting moesten versluieren […] Ook de spionnen en informanten die hun oor te luister legden […] getuigden van zijn altijd onzekere positie. Toch had Hendrik zich nooit overgegeven aan paranoia.’
Ook de bijfiguren in dit koningsdrama komen tot leven. Het meest indrukwekkend is de beschrijving van Jan van Gent, Hendriks vader, met wie hij zich zeer verbonden voelt. Van Gent wordt zowel in zijn politieke leven en zijn trouw aan Richard als in zijn privéleven en de vele dilemma’s die daaruit voortkomen, levensecht geportretteerd. Hij sterft vlak nadat zijn zoon Hendrik door Richard is verbannen.
‘Op 3 februari 1399, vier maanden na Hendriks vertrek, stierf de ontroostbare Jan van Gent in het kasteel van Leicester. Hij was een grote prins geweest, de zoon van een geweldige koning, de vader van opmerkelijke koninginnen. Maar na alles wat hij had bereikt, besefte hij nu het einde naderde dat hij, op de liefhebbende aanwezigheid van zijn vrouw Katherine aan zijn sterfbed na, maar van heel weinig zeker kon zijn. Op bevel van zijn neef had hij meegewerkt aan de arrestatie en dood van zijn ‘zeer geliefde broer […]’ Wellicht zou zijn ziel nu vreselijk boeten voor die beslissing. Maar toch was deze ultieme uiting van trouw aan Richard niet genoeg geweest om Gents zoon te beschermen tegen een willekeurige verbanning.’
Vrouwen
Helen Castor verontschuldigt zich er in haar inleiding voor dat haar boek een boek is geworden over mannen. Ze hoopt dat de vrouwen in het verhaal niet onopgemerkt zullen blijven. Dat is zeker niet het geval. Hoewel ze huwelijken en relaties beschrijft vanuit het perspectief van mannen, laat ze toch zien hoe belangrijk hun vrouwen in het middeleeuwse Engeland zijn: de verbondenheid van Jan van Gent met zijn eerste en tweede vrouw en hoe hij tegen de publieke opinie in later met zijn maîtresse trouwt en haar kinderen echt. De manier waarop de erudiete Anne, de koningin van Richard II, geportretteerd is en de hechte relaties van Hendrik IV met zijn vrouw Maria en later met Johanna. Net als de manier waarop Hendrik zorgdraagt voor Lucia Visconti, met wie hij trouwplannen heeft die door zijn verbanning niet doorgaan. Juist het uithuwelijken van piepjonge meisjes bevreemdt ons in onze tijd. We doen dat vaak af met de constatering dat huwelijken louter politieke overeenkomsten waren. Helen Castor laat zien dat er nuance is.
Menselijke verhoudingen
Vanuit welk perspectief de lezer deze dubbelbiografie ook leest, dit enorm veelzijdige boek biedt inzicht in menselijke verhoudingen, in offers die gebracht worden, in besluiten die doordacht en ondoordacht worden genomen en de gevolgen daarvan. Het is een boek om vaker te lezen omdat de vele gebeurtenissen, namen en familieverwantschappen de lezer in eerste instantie doen duizelen. Het doet beseffen dat levens in een tijd zo ver verwijderd van de onze, nog altijd invoelbaar zijn en dat de gevoelens bij grote levensgebeurtenissen gelijk zijn aan die van ons. Dat is een grote verdienste van dit boek en deze auteur, die daar zelf over zegt: ‘Vanuit de eenentwintigste eeuw gezien combineert de politieke wereld van de middeleeuwen altijd het vreemde met het vertrouwde.’
Koningsdrama. De tragische geschiedenis van Richard II en Hendrik IV
Helen Castor
Uitgeverij Omniboek
ISBN paperback 9789401920575
ISBN e-book 9789401920582
Verschenen in april 2025
Bestel als e-book bij bol.com (€ 16,99)
