David Simons: invloedrijk binnen en buiten de Joodse gemeenschap

In navolging van organisaties als de Nederlandse Spoorwegen en het Rode Kruis heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) besloten om het handelen van de eigen organisatie tijdens de Tweede Wereldoorlog te laten onderzoeken. In 2020 verleende de VNG aan het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD) een dubbele opdracht. Ten eerste het doen van een onderzoek naar de organisatie en de activiteiten van de VNG tijdens de bezetting, de aanloop daarnaartoe en het rechtsherstel na de oorlog. Ten tweede het schrijven van een biografie van prof. mr. David Simons. Het onderzoek naar de VNG tijdens de bezetting wordt een dissertatie door Afke Berger en zal in de loop van 2025 verschijnen. De biografie van David Simons is recent uitgekomen onder de titel Vergeet de trieste dagen…De Tweestrijd van een Nederlandse zionist en is geschreven door Hinke Piersma, adjunct directeur van het NIOD.

Regeringscommissaris grondwetsherziening

Uit de verantwoording in de biografie wordt niet duidelijk waarom de VNG deze heeft laten schrijven. David Simons (1904-1998) is betrekkelijk kort in dienst geweest bij de VNG. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was hij directeur van het Verificatiebureau, in hedendaagse termen de accountantsdienst van de VNG. Eind 1940 werd hij door de directie van de VNG ontslagen omdat hij Joods was. Simons is na de oorlog niet teruggekeerd bij de VNG. Waarschijnlijk heeft de opdracht te maken met de imposante naoorlogse loopbaan van Simons. Hij werd advocaat en hoogleraar staats- en administratief recht aan de Erasmus Universiteit en adviseerde de Nederlandse regering over tal van heikele kwesties zoals het intrekken van het pensioen van de weduwe Rost van Tonningen en de vrijlating van de Drie van Breda. Zijn belangrijkste wapenfeit is zijn werk als regeringscommissaris voor de herziening van de grondwet. Deze megaklus duurde van 1971 tot 1983 en heeft geleid tot de grondwet die wij op dit moment kennen. Zijn werk speelde zich grotendeels af achter de schermen maar is zeer belangrijk geweest voor het Nederlandse bestuur.

Oorlogspleegkinderen

Binnen de Joodse gemeenschap was Simons betrokken bij vele Joodse organisaties en tal van activiteiten die te maken hadden met het rechtsherstel na de Tweede Wereldoorlog. Een van die activiteiten was het lidmaatschap van de Commissie Oorlogspleegkinderen (OPK), die moest beslissen over het lot van Joodse oorlogspleegkinderen waarvan de ouders niet waren teruggekeerd uit de oorlog. De Joodse vertegenwoordigers en de andere leden kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan over de vraag of deze kinderen moesten worden toegewezen aan de pleegouders die hen in de oorlog hadden opgevangen of aan Joodse voogdijinstellingen. Simons was ook een van de oprichters en de eerste voorzitter van het Centrum Informatie en Documentatie Israël, het Cidi.

Barneveldgroep

David Simons werd in 1904 geboren in Groningen als jongste zoon van een slager die actief was in het Joodse verenigingsleven. Hij studeerde rechten in Amsterdam en werd daar actief in de zionistische studentenvereniging. Na zijn studie ging hij werken bij de provincie Zuid Holland en daarna bij de VNG. Hij trouwde in 1933 met de concertpianiste Ida Rosenheimer. Hun enige zoon Jan werd in 1937 geboren. Zijn ontslag bij de VNG nam hij “beangstigend kalm” op, aldus de toenmalige VNG-directeur Hermine Revers in haar dagboek. David ging als leraar economie werken op het Joods Lyceum. Zijn huis in Den Haag moest hij in juni 1942 verlaten in verband met de bouw van de Atlantikwall. Hij trok met zijn gezin in bij een kennis. Inmiddels werkte hij voor de Haagse afdeling van de Joodse Raad. Via de Joodse Raad raakte hij betrokken bij de zogenoemde lijst-Frederiks. Secretaris-generaal Frederiks van het Ministerie van Binnenlandse Zaken had het bij Generalkommissar Schmidt voor elkaar gekregen dat een beperkt aantal Joden werd vrijgesteld van deportaties vanwege hun grote sociaal-maatschappelijke verdiensten. David Simons was betrokken bij de samenstelling van de lijst die uiteindelijk zou uitgroeien tot 700 mensen. Eind 1942 werden deze Joden door de Duitsers ondergebracht in kasteel de Schaffelaar in Barneveld. In september 1943 werd deze Barneveldgroep alsnog naar Westerbork getransporteerd, waar zij in een aparte barak werden gehuisvest. Weer een jaar later werd de groep naar Theresienstadt gedeporteerd. David Simons en zijn gezin maakten daarna deel uit van een groep Joden die door Himmler naar Zwitserland werden overgebracht in ruil voor goederen waaraan het naziregime gebrek had. Vrijwel alle leden van de Barneveldgroep overleefden de oorlog. Frederiks moest na de oorlog voor een zuiveringscommissie verschijnen en werd uit de rijksdienst ontslagen vanwege een te meegaande houding met de Duitsers. Simons hield zich toen stil. Hij wilde naar eigen zeggen de zuiveringscommissie niet voor de voeten lopen maar hij heeft Frederiks later altijd in woord en geschrift verdedigd.

Depressies

Na de bevrijding keerde David terug naar Nederland en probeerde het leven weer op te pakken. “Vergeet de trieste dagen…” schreef hij aan zijn zus in Engeland. Die uitspraak is de titel van de biografie geworden. Hij drukt treffend uit dat Simons de oorlog zo snel mogelijk wilde vergeten en zijn loopbaan weer op wilde pakken. Zijn vrouw Ida Simons-Rosenheimer lukte dat niet. “Ida kon Hitler nooit vergeten, David deed alsof hij nooit had bestaan.” Ida kwam verzwakt uit de oorlog en slaagde er niet in haar veelbelovende loopbaan als concertpianiste voort te zetten. Zij had langdurige depressieve perioden waarin David haar weinig kon helpen. Naast de muziek probeerde zij zich te ontwikkelen als schrijfster. In 1959 had ze succes met haar roman De dwaze maagd maar ze overleed korte tijd later. Zelfmoord is waarschijnlijk, maar een definitieve uitspraak hierover durfde ook Mieke Tillema, de biografe van Ida Simons-Rosenheimer, niet te doen.

Palestijnse vluchtelingen

Biograaf Hinke Piersma had geen gemakkelijke taak. Simons liet weinig privémateriaal na. Als het over de kampervaringen van de Barneveldgroep gaat is ze aangewezen op de algemene literatuur hierover en van de ervaringen die door andere kampbewoners op schrift zijn gesteld, zoals het dagboek uit Westerbork van Philip Mechanicus. Van Ida Simons zijn slechts vier brieven uit de oorlog bewaard gebleven, van David geen enkele. Piersma heeft niet de hele naoorlogse loopbaan van Simons beschreven maar zich beperkt tot die activiteiten die een relatie hebben met de oorlog, zoals de afwikkeling van het oorlogspleegkinderendossier. David Simons is altijd een zionist gebleven zonder dat hij ooit het plan heeft gehad om zelf naar Israël te emigreren. Hij steunde zijn hele leven het recht van de Joden op een eigen staat en schreef dat het Nederlandse volk zich niet moest laten meeslepen door medelijden met de mensen die in 1948 na het uitroepen van de staat Israël het land hadden verlaten. De verantwoordelijkheid om hen in hun midden op te nemen lag volgens hem bij de Arabische staten. Palestijnse vluchtelingen werden niet geholpen door hen op te sluiten in kampen en hen te conserveren als een levende aanklacht tegen de staat Israël. “Al  was David ooit zelf van huis verdreven, hij had weinig compassie met andere verdrevenen,” schrijft Piersma.

Rechtsherstel

Schrijnend is de manier waarop de gemeente Den Haag met teruggekeerde Joden is omgegaan. Toen Simons na de oorlog in zijn stad terugkeerde vond hij een nota voor achterstallige erfpacht over de jaren 1943, 1944 en 1945, terwijl hij in die jaren uit zijn huis was gezet. Hij vocht de nota aan bij de gemeente. Een gemeenteraadslid van de Christelijk Historische Unie zei in de raadsvergadering: “Als ik in de schoenen zou staan van de heer Simons zou ik hebben gezegd: ik ben dankbaar dat ik het er levend heb afgebracht: hier zijn de 500 gulden.” De gemeenteraad steunde dat standpunt. Simons ging in beroep bij de Raad voor het Rechtsherstel maar kreeg geen gelijk. De uitspraak ontmoedigde andere Joden om hun recht te halen want als dit zelfs een eminent jurist als professor Simons niet lukt, dan zouden hun zaken zeker kansloos zijn. Pas in 2019 heeft de gemeente Den Haag excuses aangeboden aan de nabestaanden van de teruggekeerde Joden.   

Vergeet de trieste dagen… De tweestrijd van een Nederlandse zionist
Hinke Piersma
Querido
ISBN paperback 9789021498508
ISBN e-book 9789021499550
Verschenen in augustus 2024

Bestelinformatie