In 2015 verscheen van Sonia Purnell een biografie over Clementine Churchill, onder de titel First Lady. The Life and Wars of Clementine Churchill. Het boek is sinds kort in het Nederlands verkrijgbaar, uitstekend vertaald door Henk Moerdijk, onder de titel: Clementine. Een leven met Winston Churchill. Na het lezen van de biografie kun je alleen maar concluderen dat de Nederlandse titel de lading beter dekt dan de Engelse, want hoe bijzonder, hoe krachtig, hoe intelligent Clementine, née Hozier ook was, haar leven stond geheel in dienst van haar man Winston.
Is dat erg? Tja, gegeven het citaat dat in de titel van dit artikel is aangehaald en dat van haar man is, ben je benieuwd wat er van haar geworden zou zijn in een andere tijd, of misschien in dezelfde tijd maar met een andere man.
Maar laten we eerst dat leven aanschouwen. Vanaf het moment dat ze met Churchill in het huwelijk trad, in 1908, was haar leven aan het zijne verbonden. Ze was knap, van goede komaf hoewel verarmd, intelligent en had al tal van aanzoeken gehad. Hij was de ‘coming man’ in de Britse politiek, een aartsconservatief, intelligent, iemand die aan het begrip ‘workaholic’ een geheel nieuwe betekenis gaf. Ze waren daadwerkelijk verliefd op elkaar. Het was geen gearrangeerd huwelijk, wat in die tijd en in die kringen bijzonder was. En hoewel het – in onze ogen – misschien een vreemd huwelijk was, stond het buiten kijf dat ze tot het einde toe stapelgek op elkaar waren.
Over Churchill zijn kasten vol boeken geschreven en in de meeste ervan – aldus Purnell – krijgt Clementine hooguit een vermelding in een voetnoot. Haar boek is de eerste serieuze biografie over de vrouw van Churchill. Een omissie wordt hier rechtgezet. Ook in haar eigen tijd werd ze overigens vaak over het hoofd gezien. Zelfs in Winston Churchills’ eigen boek over de Tweede Wereldoorlog, bestaande uit zes dikke delen, wordt ze maar één keer genoemd. Geen wonder dat Purnell probeert om de balans wat meer in evenwicht te brengen door deze biografie aan haar te wijden.
Als je de biografie leest, komt Clementine er uit naar voren als een zeer sterke, intelligente daadkrachtige vrouw, een ingewikkelde persoonlijkheid, die zich weinig gelegen liet liggen aan de mores van de tijd of aan al die belangrijke mannen die haar en haar man omringden en die het officieel voor het zeggen hadden. Ze was liberaler dan Churchill en stak dat niet onder stoelen of banken. Clementine was volgens velen de enige naar wie hij werkelijk luisterde en wist hem soms te behoeden voor blunders en uitglijders. Ze bemoeide zich actief en intensief met de politiek in een tijd dat dat absoluut niet gewoon was en ook nauwelijks wenselijk werd geacht. Maar naar haar kinderen keek ze nauwelijks om. Ook voor de normen van die tijd besteedde ze weinig tijd aan de vijf kinderen, met wie ze – op één na, de jongste dochter – ook een moeizame relatie had. Dat gold overigens ook voor Winston. Beiden waren gespeend van natuurlijke ouderschapskwaliteiten en het was de kinderen al vroeg duidelijk dat hun moeder maar een belangrijk iemand vond, en dat was hun vader. Een van haar kinderen, Marigold, stierf op tweejarige leeftijd terwijl Winston overzee was en Clementine een van haar vele rustkuren ondernam. Ze kon hard zijn, zowel voor zichzelf als anderen, maar had regelmatig last van nerveuze aandoeningen, waarvoor ze dan maandenlang kuurde, in Engeland of in Europa.
Zonder twijfel was Churchill zonder haar een ander mens geweest. Ze hielp hem met zijn depressies, ze haalde de scherpe kantjes af van zijn conservatieve politiek en ze hielp hem met zijn toespraken. Ze zorgde dat hij zich niet druk hoefde te maken over triviale zaken als geld of personeel. En Churchill wist dat als geen ander. Hij was altijd van slag als zij er niet was en ze schreven elkaar – in zo’n geval – bijna dagelijks brieven en telegrammen. (Er zijn zo’n 1700 brieven bewaard gebleven.) Ook liet hij haar delen in alle politieke kwesties, zelfs in staatsgeheimen. Winstons’ egocentrische houding en zijn botte manier van omgaan met mensen werd door haar getemperd en in goede banen geleid.
Uit de biografie wordt duidelijk dat ze veel te veel van zichzelf vergde. Dat werd door de omstandigheden geëist- er kwamen twee wereldoorlogen en Churchill was in beide een centrale figuur – maar het had ook met haar persoonlijkheid te maken. Ze was een perfectioniste en als iets niet ging zoals zij het wilde dan kon ze ongecontroleerde woedeaanvallen hebben. Net als Winston had ze last van depressies, maar die hield ze angstvallig verborgen voor de buitenwereld. Zoals ze eigenlijk haar hele innerlijke wezen verborgen hield voor de buitenwereld.
Deze biografie is een mooi begin en doet verlangen naar meer. Misschien zelfs naar een biografie die uitsluitend over haar gaat. Als lezer wil je dolgraag weten waarom ze voor dit leven koos en waarom ze bepaalde beslissingen nam. Ze had met haar karakter makkelijk zelf de politiek in kunnen gaan. Waarom deed ze dat niet? Waarom was ze zo vaak van huis, ook van Winston? Vragen waar je graag een antwoord op wil. Maar het boek schetst niettemin een boeiend portret van een echtpaar dat een bijzondere relatie met elkaar had en zonder wie de wereld er ongetwijfeld anders had uitgezien.
Sonia Purnell
Clementine. Een leven met Churchill
Uitgeverij Karmijn
ISBN 9789492168177
Verschenen april 2017
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 34,95)
