Wie in het zojuist verschenen Poetins filosoof van de Amsterdamse filosoof Victor Kal de citaten uit het werk van Alexander Doegin leest, hoort soms bijna woordelijk de huidige president van Rusland, Vladimir Poetin. Toch zijn westerse analisten niet zeker van de directe invloed van Doegin op Poetin. Voor Victor Kal was de dreiging die van de invloed van Doegin uitgaat, groot genoeg om een indringende biografie van vooral de ontwikkeling van de ideeënwereld van de Russische filosoof, politicoloog en agitator te schrijven.
Een essay, een conversatie, een polemiek, een manifest: Victor Kal gebruikt al deze aanduidingen om zijn laatste boek Poetins filosoof te karakteriseren. Voor Kal lijdt het geen twijfel dat Doegin medeverantwoordelijk is, zo niet de belangrijkste ideoloog achter het ideeëngoed waarmee Poetin uiteindelijk zijn gruwelijke oorlog tegen Oekraïne begonnen is. De afstand die er lijkt te bestaan tussen de machthebber(s) in het Kremlin en de excentrieke Russische denker Doegin is wellicht schijn, gecreëerd door Poetin zelf om iemand zulke extreme denkbeelden te laten uiten zodat hij zelf als gematigder en realistischer kan overkomen.
Urgentie
Victor Kal schetst slechts beknopt het leven van Alexander Doegin. De Westerse krantenlezer herinnert zich Doegins naam wellicht in verband met de bomaanslag (augustus 2022) op de auto waarin zijn dochter Darya zat. Zij kwam daarbij om. Haar vader, op wie de aanslag mogelijk gericht was, had vlak daarvoor besloten in een andere auto terug naar huis te gaan. Wie was verantwoordelijk? Oekraïense agenten? Of zoals ook wel gesuggereerd is, de geheime dienst FSB (opvolger van de KGB) om Doegin eraan te ‘herinneren’ dat hij niet (te) ver van de officiële Kremlin-lijn mocht afwijken? Er is geen bewijs natuurlijk, zoals er voor een aantal conclusies van Victor Kal in dit boek geen hard bewijs is.
Kal stelt zich ten doel het ideeëngoed van Doegin weer te geven, enerzijds in relatie tot ‘Doegins intellectuele en politieke biografie, anderzijds aan president Poetin en de oorlog die hij met Oekraïne voert’. En dat is geen lichte kost. Kal lijkt soms bijna waardering te hebben voor de enorme belezenheid, denkkracht en filosofische inzichten van Doegin. Alleen, Kal wil bewijzen hoe fundamenteel onjuist de conclusies van Doegin zijn. Dat doet hij door Doegin te plaatsen in een reeks van vooral buitenlandse, fascistische denkers, die de liberale democratie afwijzen, die kiezen voor een maatschappij die dictatoriaal geleid wordt, gebaseerd op traditie en religie. Doegin kiest voor een ultrarechtse, fascistische inrichting van de maatschappij, met een sterke leider die God, Vaderland, Traditie en Geografische Gebondenheid [kapitalen van RB] tegenover de liberale democratie zet. Die laatste leidt tot individualisme en uiteindelijk nihilisme. Het is Traditionalisme tegenover Modernisme. In Doegins visie betekent dit dat Rusland zijn door de geschiedenis gerechtvaardigde rechten op Groot-Rusland moet uitoefenen. Hij spreekt van Eurazië, een rijk dat zich uitstrekt over de as Berlijn – Moskou. Groot-Rusland is niet alleen een geografische aanduiding, het is de aanduiding van een cultuur.
Eurazië versus Oceanië
Tegenover Eurazië staat de Atlantische vijand, lees de Verenigde Staten (met een scheutje Engeland). De kern van Doegins denken is geworden: Amerika is de vijand die verslagen moet worden, het enige land dat daartoe de macht heeft, is Rusland! Dood aan Amerika, dood aan iedereen en alles die dat in de weg staat. In februari 2012 spreekt Doegin op een massabijeenkomst in Moskou (georganiseerd bij het Kremlin) waar tienduizenden Russen protesteerden tegen de succesvolle Oranjerevolutie in de Oekraïne, en zegt: ‘Beminde landgenoten! Het wereldwijde Amerikaanse imperium wil niets anders dan alle landen op de wereld onder zijn controle brengen. Ze zullen overal ter wereld interveniëren zonder ook maar iemand om toestemming te vragen. (…) De Amerikanen zijn Afghanistan, Irak, Libië binnengevallen. Syrië en Iran staan op hun agenda. Maar hun uiteindelijke doel is Rusland. Wij zijn het laatste obstakel op hun weg om een wereldwijd rijk van het Kwade te stichten.’ Enzovoorts, enzovoorts. Wie herkent niet de Orwelliaanse nachtmerrie van 1984 waarin drie wereldrijken in staat van permanente oorlog verkeren?
Filosofische logica
Victor Kal kiest ervoor om kalm te blijven, zijn filosofische kennis te gebruiken om Doegin te plaatsen in een hele reeks van rechts-fascistoïde denkers. De lezer wordt weleens wat moe van zoveel waanideeën, maar het is niet alleen goed om te begrijpen waar dit gedachtegoed vandaan komt, maar ook hoe het in Rusland een culturele voedingsbodem kon worden voor Poetins handelen, eigenlijk al vanaf het moment dat hij in feite president voor het leven werd. Kal spreek in zijn Inleiding en Slotbeschouwing over de ‘urgentie’ van zijn boek. Waarom? We weten toch (of hadden moeten weten) dat Poetin het verloren gegane imperium van de Sovjet-Unie wil herstellen? Kal eindigt met een somber perspectief: ‘Elk ogenblik kan Poetin bezwijken voor de verleiding mee te gaan in Doegins eschatologisch perspectief van de Grote Oorlog waarin ‘alles toegestaan’ is. Voor Doegin is de dood geen afschrikwekkende factor – ook niet wanneer die dood miljoenen zou treffen.’
Los van de werkelijkheid
Doegin (en Poetin!) zijn losgezongen van de werkelijkheid. Over de eerste schrijft Victor Kal:
‘Doegin (is) welbeschouwd nooit meer goed en wel teruggekeerd in de werkelijkheid. Aan de ene kant verhoudt hij zich tot een gedemoniseerde werkelijkheid (het satanische “Amerika”), aan de andere kant tot een geïdealiseerde werkelijkheid (het “Heilige Rusland”).’
Voor Doegin is er geen gewone werkelijkheid, alleen die van abstracte begrippen. Mensen doen er niet toe. Tegen de achtergrond van dat gedachtegoed opereert Vladimir Poetin. Dat is de urgentie van deze biografie van een even verwarde als invloedrijke Russische denker in de naast omgeving van Poetin.
Poetins filosoof
Victor Kal
Prometheus
ISBN paperback 9789044652413
Verschenen in maart 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 20,00)
