Toen radio- en televisiepresentatrice Sofie van den Enk voor het project 1001 vrouwen in de 20ste eeuw van Els Kloek uitgenodigd werd een vrouw te adopteren, koos ze voor Ageeth Scherphuis. Scherphuis was een baanbreekster voor vrouwen in de media en een icoon van de tweede feministische golf in Nederland. De voormalige omroepster had er zelfstandig voor gezorgd dat vrouwen in de media meer waren dan alleen een ‘praatpaal’. Van der Enk voelde zich schatplichtig aan Ageeth Scherphuis.
Dat is niet de enige reden waarom Peter van der Aa voor zijn biografie van deze tv-pionierster de titel Het strijdbare leven van Ageeth Scherphuis heeft gekozen. Ze kende ook de nodige tragedies in haar leven. Haar eerste man Hans Wolff, een militair, verongelukte bij een crash van zijn Seahwack F61 voor de kust van Rotterdam. Een klein jaar later verdronk haar zoontje in de balkenhaven van Bruynzeel in Zaandam. Hij was anderhalf jaar geworden. Scherphuis stortte zich op haar werk. ‘Werken is de beste remedie tegen verdriet’. En ze ging in therapie bij psychiater Louis Tas. ‘Zonder hem zat ik hier niet’.
Gloednieuwe pantoffels
Via een baantje bij de lokale krant in haar geboortestreek Zaandam kwam ze in 1956 bij de televisie terecht. Mies Bouwman ging met zwangerschapsverlof en de AVRO was naar een nieuwe omroepster op zoek. Scherphuis voldeed aan alle functie-eisen: ‘een leuk koppie en een prettige stem’, aldus het Algemeen Handelsblad. Omroepsters hadden een ongekende fan-schare in die pioniersfase van de televisie. Toen Scherphuis met haar collega-omroepsters in januari 1958 het land introk om de eigenaren van het 250.00ste toestel in het zonnetje te zetten, zorgden de plaatselijke burgemeester en fanfare voor de feestelijke begeleiding. De omroepsters verblijdden de heer des huizes met een gloednieuw paar pantoffels. Van der Aa weet de kneuterigheid van de jaren vijftig in geuren en kleuren op te roepen.
Scherphuis voelde zich volkomen senang bij de rechtse AVRO. Haar ouders stemden VVD, en in 1958 stond ze op de kandidatenlijst van de liberalen voor de gemeenteraadsverkiezingen in Zaandam. Maar haar politieke koers veranderde in de loop van de jaren zestig. Ze kreeg oog voor onrecht en ongelijkheid, met name die tussen mannen en vrouwen. In haar bijdragen voor de televisie ging het allang niet meer om de grap en de grol. Scherphuis werd het middelpunt van een groep vrouwen die maatschappelijk relevante programma’s maakten. Dat begon al in 1963, toen ze met Hedda van Gennep in haar radioprogramma Avrodite een thema als homoseksualiteit durfde aan te snijden. Ze leerden prominente rode vrouwen kennen als Hedy d’Ancona en Liesbeth van Vessem, de vrouw van Joop den Uyl. Haar maatschappelijke betrokkenheid culmineerde midden jaren zeventig in het emancipatieprogramma Ot…en hoe zit het nou met Sien? De Telegraaf, bij monde van Leo Derksen, dacht er het zijne van.
‘De meiskes van Ot en Sien willen de indruk wekken dat alle mannen hitsige hanen zijn en zij daarvan voortdurend het slachtoffer worden. Ik begrijp niet waarom die feministen geen kuisheidsgordel aandoen en de sleutel bij Ageeth Scherphuis inleveren.’
Joop van Tijn
In 1968 leerde ze Joop van Tijn kennen, met wie ze een toxische relatie zou ontwikkelen. Van Tijn, in 1938 geboren op wat toen nog Batavia heette, overleefde als kleuter het jappenkamp; de psychische schade droeg hij de rest van zijn leven mee. Scherphuis accepteerde zijn promiscue levenswandel, zijn vluchtgedrag, zelfs zijn gestook onder háár minnaars, onder wie Cees van Ede. In het jappenkamp had hij voorgoed zijn vertrouwen in wie of wat dan ook verloren. ‘Hij heeft altijd iedereen met wantrouwen bejegend. Mij ook’, schreef Scherphuis in haar In Memoriam toen hij in het najaar van 1997 plotseling overleed.
Haar ziekte, uitgezaaide darmkanker, openbaarde zich in 2010. Ook die strijd ging ze moedig aan. ‘Ik heb twee zulke vreselijke dingen meegemaakt in mijn leven; ik hoef nooit meer ergens bang voor te zijn.’ Op 16 april 2012 overleed ze, 79 jaar oud.
Peter van der Aa heeft een haast documentaire-achtige stijl van schrijven. Hij registreert, het interpreteren laat hij aan de lezer over. Zijn onderzoek is bewonderenswaardig. Het strijdbare leven van Ageeth Scherphuis is geen vuistdikke biografie – wat heet, nauwelijks 245 pagina’s tekst. Maar hij heeft een schat aan gegevens over leven en werk van Scherphuis weten te achterhalen, onder andere door zijn interviews met direct betrokkenen, onder wie dochter Esther Sprenkeling. Van der Aa heeft hun vertrouwen niet beschaamd. Het strijdbare leven van Ageeth Scherphuis is een goed gedocumenteerde biografie. Bovenal is het een liefdevol portret, waarin Van der Aa zijn bewondering voor de elegante strijdster voor vrouwenrechten niet onder stoelen of banken steekt.
Op 8 september is Peter van der Aa onze gast in Biografie op de bühne.
Het strijdbare leven van Ageeth Scherphuis. Journaliste, feministe, overleefster
Peter van der Aa
Elikser
ISBN paperback 9789463657679
Verschenen in juni 2025
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 23,50)
