Nieuwe wet in Spanje problematisch voor biografen

In oktober werd na jaren discussie een nieuwe wet in Spanje van kracht waardoor biografen extra hard zullen moeten nadenken, vooral over de bewoordingen waarin zij de context van de feiten zullen weergeven. Boetes (tot 150.000 euro) en gevangenisstraf dreigen als ze het fout doen.

De Ley de Memoria Democrática (wet op het democratisch geheugen) is een wet tegen het ontkennen van bepaalde feiten uit de Spaanse geschiedenis, sinds begin 18e eeuw maar toch vooral feiten die de aanloop naar de Spaanse burgeroorlog betreffen, feiten over die oorlog zelf en feiten over de dictatuur van generalissimo Francisco Franco, die daarop volgde, dus een vrij lange periode van 1934-1975.

Hoeveel bekende Spaanse protagonisten van het politieke en culturele leven uit die veertig jaren voor wie biografen zich zouden kunnen interesseren, zijn er wel niet? Tientallen uiteraard. Partijleiders, premiers, ministers, leden van de koninklijke familie, militairen, verzetsstrijders, diplomaten, rechters, romanciers, beeldend kunstenaars, economen, separatisten, terroristen, ‘excellente’ slachtoffers. Vele hoofdrolspelers hebben al biografieën opgeleverd, vooral na de dood van Franco (aan wie inmiddels al zo’n vijftig al of niet partijdige biografieën zijn gewijd).

Heel oppervlakkig bezien lijkt de wet misschien van hetzelfde type als wetgeving in Duitsland en elders tegen het ontkennen van de Holocaust, maar deze wet is echt iets heel anders. Er zijn wereldvreemde individuen maar er zijn  geen organisaties in Spanje die ontkennen dat de burgeroorlog en Franco’s regime gekenmerkt werden door oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid, genocide en het met voeten treden van mensenrechten. Alleen laat de preambule van de wet er geen enkele twijfel over bestaan dat misdaden en slachtoffers van het linkse anti-Franco front niet meegenomen zullen worden. En die mogen dan veel minder massaal zijn, ze bestaan wel.

Er zijn al veel onderzoeken in Spanje en daarbuiten verschenen die het simplistische en heroïsche beeld van brave democraten tegen rabiate fascisten hebben ondergraven, zoals in Nederland, in 1977 al, het monumentale Revolutie en contrarevolutie van Cajo Brendel, en, nog steeds beroemd, Hommage to Catalonia van George Orwell, waarin hij heeft beschreven hoe onfris en gewelddadig het er onder links aan toeging in Barcelona toen de oorlog nog aan de gang was. Brendel moest zich nog vooral baseren op zijn eigen archief uit de jaren 30 (dat hij verstopt wist te houden tijdens de Duitse bezetting), Orwell was ooggetuige in Spanje tot en met 1938. Maar na de dood van Franco in 1975 is in Spanje een zee van archiefmateriaal beschikbaar gekomen, terwijl bijvoorbeeld in Rusland na 1990 documenten over de stalinistische Komintern en diens bemoeienis met Spanje toegankelijk werden.

De correcties houden onder meer in dat linkse partijen destijds ook de (burgerlijk-liberale) democratie niet zo hoog in het vaandel hadden staan, vooral omdat een socialistische revolutie in de sterren leek te staan; dat het gewone volk verdeeld was en bang gemaakt kon worden voor vestiging van een communistisch bewind door de moorden op priesters, verwoesting van kerken e.d.; en dat de Franco-dictatuur ook enkele positieve ontwikkelingen zou hebben ingeluid, bijvoorbeeld op economisch gebied.

Het lijken vooral de controversiële bestsellers van journalist Pío Moa, die in Spanje sinds de eeuwwisseling de kat de bel aangebonden hebben. Hij schreef onder meer Los orígenes de la guerra civil española en Los mitos de la Guerra Civil, die voor een deel op eigen onderzoek zijn gebaseerd maar verder op studies van anderen, memoires en bijvoorbeeld het archief van de PSOE, Spanje’s oudste socialistische partij. Hoewelvan marxistisch-leninistische komaf en ooit verklaard antifascist, laat hij in die boeken weinig heel van vrome mythen over het gedrag van linkse organisaties voor en tijdens de burgeroorlog. Terecht of niet, hij wordt ervan beschuldigd inmiddels geëvolueerd te zijn tot een soort crypto-franquist.

Het debat over feiten en mythes wordt zo hartstochtelijk gevoerd in Spanje dat de geest van verzoening die in de jaren 70 onder meer tot een amnestie voor allerlei betrokkenen leidde, helemaal verdwenen lijkt. Spanje heeft zijn eigen culture war. En niet alleen biografen en andere historici vragen zich af hoe dit gaat aflopen. Honderden massagraven gaan alsnog eindelijk open, oké, maar wie ligt erin en waarom?

actueel

14 december: de Biografie in Psychoanalyse over Anil Ramdas

Biografie in Pyschoanalyse over de biografie van Anil Ramdas door Karin Amatmoekrim op 14 december in Perdu

Mark Galeotti, biograaf van Poetin, komt naar Nederland

Historicus en militair specialist Mark Galeotti publiceerde in 2019 een biografie van Vladimir Poetin, die ook in Nederland in 2022 snel herdrukt werd toen de Russische president zijn 'speciale...

ChatGPT verzint biografieën van levende personen

Eind september diende de Franse volksvertegenwoordiger Eric Bothorel een klacht in tegen ChatGPT bij de Commission Nationale de l'Information et des Libertés, de CNIL. Zijn klacht was niet mals:...

Nieuw seizoen ‘De biografie in psychoanalyse’ in Perdu

Breukvlakken organiseert in samenwerking met de stichting Psychoanalyse en Cultuur een nieuwe serie van vier avonden onder de titel de Biografie in Psychoanalyse. Ze richt daarmee de aandacht op...

Karin Amatmoekrim gepromoveerd op Anil Ramdas

Ten overstaan van een vol auditorium verdedigde Karin Amatmoekrim op 26 september jl. in Leiden haar proefschrift over de ‘onmogelijke kosmopoliet’ Anil Ramdas. Hoewel het stellen van vragen tijdens...

Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon voor verzetsheld Jan Zwartendijk

Verzetsheld Jan Zwartendijk krijgt vandaag, postuum, de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon in goud. Dat is de oudste en belangrijkste dapperheidsonderscheiding buiten de strijd en is voor het laatst in 1964 toegekend....

Judith Koelemeijer met haar biografie van Etty Hillesum genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs

De shortlist met vijf genomineerden voor de Libris Geschiedenis Prijs 2023 is vandaag bekendgemaakt in radioprogramma OVT. Daaronder prijkt de biografie van Etty Hillesum door Judith Koelemeijer. Op 9 maart...

Gerrit Arie Lindeboomprijs voor Catharina Th. Bakker en haar De lijfarts van de koning

Catharina Th. Bakker heeft voor De lijfarts van de koning. Het avontuurlijke leven van Franz Joseph Harbaur, 1776-1824  de vijfjaarlijkse Gerrit Arie Lindeboomprijs gewonnen. Haar biografie van Frans Joseph Harbaur...

Britse biograaf van Lord Mountbatten bespioneerd door overheid. De dure laatste 0,2% van de waarheid

Al jaren woedt er in Groot-Brittannië een onderhand potsierlijk gevecht tussen Andrew Lownie, zelfbenoemd biograaf van de beroemde Lord Mountbatten (1900-1979), en de Britse staat. Eerst ging de strijd...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in