Onderweg naar het bal. Geheel passend bij het beeld dat veel mensen door de verfilmingen hebben van het werk van Jane Austen, opent deze biografische roman waarin het leven van Jane Austen via haar twee fascinerende nichtjes Anna en Fanny wordt opgevoerd, met een aankomend bal.
We zijn vlak voor het bal begint bij de voorbereidingen en al snel zijn we in zo’n sprookjesachtig danstafereel verwikkeld – ik zou er wel voor één avond heen willen, een Regency bal. Niet langer. Ik bedoel… geen fiets, geen vrouwenrechten, geen Cup-a-Soup, geen Wifi bereik (zelfs als je je telefoon mee zou weten te smokkelen heb je er niets aan). Alleen maar Oude Muziek. Mooi hoor, maar toch. Stel je voor, elke avond klavecimbel. Maar één avond, op een bal, vruchtenpunch drinken, roddelen over de aanwezige heren en op vioolmuziek dansen tot de schoenzolen protesteren… ja. Het boek van historica Lucy Worsley komt daar dicht bij. Het opent dus met een bal, literair symbool voor de huwelijksmarkt en ideaal kruispunt van vele romantische wegen.
In het werk van Jane Austen zijn vaak uitersten in karakter de basis van een dynamisch, gelaagd en psychologisch intens boeiend schouwspel rondom de liefde. In de twee echte nichtjes van de historische Jane Austen, vond Lucy Worsley twee protagonisten die ook zo’n dynamisch contrasterend verhaalverloop mogelijk maken.
Heldinnen
Van biografie tot roman: tv presentator en historica Lucy Worsley draait er haar hand niet voor om. De vrolijke meeslepende vertelster die in fijnzinnige documentaireseries van de BBC rustig in historische kledij meespeelt in de tableaus die ze laat zien van bijvoorbeeld het leven aan het hof van koning Hendrik de achtste, is een multitalent. Nadat van haar hand in 2017 een succesvolle biografie van Jane Austen verscheen, behandelt ze nu in haar nieuwste boek hetzelfde onderwerp op een totaal andere manier.
Lucy Worsley is als historica niet zozeer geïnteresseerd in één periode, als wel in een type persoon: “I like heroines, especially Jane Austen, Queen Victoria” vertelt Lucy aan Tim Bullamore van het blad Jane Austen’s Regency World. Dat is ook wel handig in haar indrukwekkende baan als hoofd curator van de overkoepelende stichting die de Britse Koninklijke paleizen beheert. Daar passeren dagelijks vele eeuwen de revue.
The Austen Girls
De vroeg negentiende eeuw vormt het decor. Haar interesse in de heldin leidde tot een nieuw jeugdboek. Volgens uitgeverij Bloomsbury is het voor de leeftijdscategorie 10-14 jaar, maar daar kun je best 10-114 van maken. The Austen Girls is een roman, gebaseerd op historische feiten – feiten die ze in 2017 al zeer uitgebreid ving in Jane Austen at Home: A Biography. Dit fantastische boek voert langs de huizen die een rol speelden in het leven van de wereldberoemde schrijfster van Pride and Prejudice (1813), en een deel van de uitgebreide research die ze daarvoor deed vormt de basis voor deze vie romancée. Ze voelde zich, zo vertelt ze Bullamore, tijdens het schrijven van die biografie “increasingly intrigued” door de twee nichtjes van Jane die haar het meest na stonden, Anna en Fanny. (JARW 104). Dit komt in die biografie ook al naar voren, daar vallen ze op en maken nieuwsgierig, al heeft dat ook te maken met het feit dat Jane Austens brieven aan haar nichtjes heel interessant zijn en de beide meiden later in een familiekroniek die door een neef van Jane werd samengesteld, hun levendige herinneringen aan Jane deelden. Aan hen danken we veel feiten over Austen en haar familie in hun dagelijks leven. Het mooiste is denk ik de beroemde brief waarin Jane Austen haar ideeën over de romankunst uiteenzet (op fragmenten in romans na, de enige vorm van theorie die van Austen op dit gebied is overgeleverd).. Een bijzondere band: Jane was een betrokken tante in hun leven. Haar neven en nichten waren belangrijk voor haar. Dit alles geeft een mooi perspectief aan de keuze om deze twee nichtjes centraal te stellen in een fictiewerk.
Anna verloor jong haar moeder en kwam vaak bij haar oma op bezoek, waar Jane ook woonde. Toen ze later opgroeide met een stiefmoeder, die haar niet sympathiek was en ook haar niet mocht, was het grootouderlijk huis nog steeds een vluchtheuvel waar ze zich geliefd en geaccepteerd wist. Anna kwam uit een bescheiden gezin als het ging om materiële zaken, ze was de oudste dochter van de oudste broer van Jane, een predikant.
Het tweede nichtje draagt het vertelperspectief. Dit is Fanny, de dochter van de rijkste broer van Jane Austen, de door schatrijke kinderloze familieleden van hun vader geadopteerde Edward. Jane kwam regelmatig op zijn landgoed (hij erfde later nog een tweede) en woonde er heel dicht bij, toen Edward later zijn moeder en zussen in het naburige dorp huisvestte. Daar, aan een weg waar elke dag de koets naar Londen voorbij denderde, schreef en redigeerde Jane Austen een aantal van haar beroemde romans. Beide nichtjes bezochten haar daar. Anna en Fanny. Twee jonge vrouwen uit de nieuwe generatie dus, in Jane’s perspectief. En, in het perspectief van Lucy Worsley, twee heldinnen.
Een terugkerend thema is het zijn van een heldin, een heroine. Hierin klinken echo’s door van Northanger Abbey, de eerste voltooide roman van Austen – postuum gepubliceerd in één band met de laatst voltooide, Persuasion – waarin satirische verwijzingen rondom de hoofdpersoon spotten met de dan zeer actuele manie van het spookverhaal, de Gothic novel. Catherine in Northanger Abbey is, zo stelt Austen spottend, van alles niet wat een echte heldin moet zijn: niet mooi, niet tragisch – veel te gewoon kortom. Vervolgens draait de hele roman om het geloofwaardige leven van dit ‘gewone’ meisje waarmee Austen de romangeschiedenis via een scherpe spoorwissel naar een natuurlijkere, intiemere wereld trok: weg van het in haar ogen dolgedraaide melodrama met bespottelijke uitwassen, naar een authentieke, invoelbare innerlijke en uiterlijke leefwereld. De Jane Austen die Lucy Worsley ten tonele voert, probeert haar nichtjes moed in te spreken door hen voor te houden dat ze heldinnen zijn in hun eigen leven – net als het Catherine-personage. Ze wijst hen op het belang van hun keuzes, de gevolgen ervan, en de kostbaarheid van hun eigen bestaan en hun geluk. Dit is een echo van de bewaard gebleven brieven – Jane’s zus Cassandra verbrandde het merendeel na haar dood – aan de nichtjes, waaruit altijd weer blijkt hoe ze probeerde hen wijs te maken in de wereld. Haar nadruk op niet te snel trouwen maar eerst weten wie je bent – en dat dus van de tante die zelf niet getrouwd was – komt ook terug in Lucy Worsley’s jeugdroman. Worsley’s tante Jane, haar Austen personage, stelt zelfs expliciet tegen Fanny:
“You mustn’t feel, and Anna mustn’t feel, that it will be truly awful if you don’t find a husband. It’s simply not a vital thing at all. (..) you must be sure, be quite sure, of what you want, before you make any decisions (…).
Liefdeshuwelijk
Toch draait deze roman, net als het werk van Jane Austen, om de liefde en om partnerkeuze. Maar, stelt Jane Austen, als personage in Worsley’s roman, en meer impliciet, in Austens literaire oeuvre, de nadruk ligt op de keuze, niet op de partner – het moet kloppen, het moet goed voelen. Ook in de allerlaatste voltooide roman van Jane Austen komt dit gegeven naar voren. Trouwen met een man waar je niet van houdt wordt zelfs een risico genoemd – hoofdpersoon Anne wijst in Persuasion het huwelijksaanzoek van een rijke man af omdat ze niet van hem houdt, nadat ze eerder onder druk van haar familie een arme maar ambitieuze man afwees waar ze wel van hield. Haar familie probeerde haar over te halen dat tweede huwelijksaanzoek wel te accepteren. Als de vroeger afgewezen minnaar later verbazing toont dat ze zich niet liet overhalen tot het huwelijk dat ze niet wilde (ze liet zich immers ook overhalen hem los te laten) stelt ze, dat ze hen met hun eigen eerdere argumenten om de oren kon slaan. Immers, als het te riskant is om een arme man te trouwen waar je wel van houdt, dan viel de rijke man waar ze niets voor voelde nog duidelijker af: daar was immers het grootste gevaar al zichtbaar, de tragiek van een liefdeloos huwelijk was daar een zekerheid. Echo’s daarvan verwerkt Lucy Worsley op een natuurlijke, inventieve manier in de dialogen.
Heldin in het wit
Het wattage van plot, sfeer en thematiek is hoog en geeft een soepel verhaal met een mooie spanningsboog. Als historica met zowel flair, kennis als verhaaltalent, heeft Lucy Worsley een breed palet tot haar beschikking. Ze maakt een exquise gebruik van bronnen, zoals bijvoorbeeld brieven van Jane Austen aan haar nichtjes, om het verhaal op waargebeurde fundamenten te bouwen. Als Jane aan Fanny schrijft dat ze wit moet dragen, omdat dit de kleur is die past bij een “heldin” voor haar eerste bal, creëert Worsley een moment in de beginscène waarin de moeder van Fanny een fellere kleur opdraagt voor een volgend bal – in het wit dat ze nu draagt, denkt haar moeder, valt ze niet genoeg op bij de jongemannen wier harten ze moet veroveren – en is het de iets brutalere Anna, als nichtje op bezoek bij de rijke familie van Fanny, die opbiecht dat het moest van Aunt Jane.
Lucy Worsley blijft dichtbij de feiten bij de meeste punten, karakters zijn waarheidsgetrouw en gebouwd op haar eerdere biografische onderzoek. Maar er is ook het vuurwerk van een stap in de criminele wereld van de Regency periode, gebaseerd op een aan de Austen familie gelieerde misdaadsaga. Die geeft het verhaal een spannend, vonkend hart. Bij Lucy Worsley is Jane de vrijbuitende tante. Ze neemt haar beide nichtjes mee naar een gevangenis (een plek waar, zo leren we, mensen zich tegen een klein bedrag kwamen vergapen aan de gedetineerden, maar zij gaan er naar toe omdat ze iemand willen helpen die er onterecht is beland). Fanny vraagt zich angstig af of ze van haar ouders wel naar een gevangenis zou mogen. Haar tante Jane stelt – en dit is de kern van haar rol als tante:
‘You don’t understand the role of an aunt, Fanny, (…) It is to break the rules. And sometimes to do the things that parents won’t or can’t do. You girls should see the House of Correction, for one day (…), you will be heroines, and you can’t just stick to the goody-goody world of the drawing room and tea parties. You need to see and know more than that to become heroines. It’s part of growing up.”
Wereldwijsheid als noodzaak voor een heldinnenbestaan. Jane Austen laat in haar werk belangrijke maar indirecte, vage allusies zien naar de minder mooie kanten van de maatschappij, maar Worsley toont haar als vastberaden op missie om haar nichtjes een breed perspectief te geven.
Worsley werkt momenteel aan een biografie van Agatha Christie, ook een boeiende heldin, van wie ze met haar karakteristieke, levendige stijl wel weer originele aspecten naar boven zal halen. Maar de liefde voor Austen is een constante in het leven van Worsley, die dezelfde school bezocht als Jane Austen. “I wish I could find a reason to write some more about Jane,” stelt Lucy aan het slot van het interview met Tim Bullamore. Hij denkt dat ze met haar energie en enthousiasme die reden nog wel vinden zal. Ik hoop dat het op haar pad komt. Hopelijk met een mooie balavond. Dat is toch reden genoeg?
The Austen Girls
Lucy Worsley
Bloomsbury Children’s Books
ISBN 9781526605450
Verschijnt in april 2020
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 10,99)Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 12,99)
