‘Als vrouwengeschiedenis een legitieme inhaalmanoeuvre is en vrouwen inderdaad een plaats in de geschiedenis moeten krijgen, dan hebben ze óók recht op individualiteit. Dat bracht me op het idee van een biografisch woordenboek van vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis: een project dat moest bijdragen tot wat meer gelijkheid in de geschiedschrijving.’ Dat vertelt historica Els Kloek graag als haar gevraagd wordt waarom zij het initiatief nam tot het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN). Dit biografische naslagwerk biedt informatie over de opmerkelijkste vrouwen uit de geschiedenis van Nederland en zijn overzeese gebiedsdelen van de vroegste tijden tot nu.
Inmiddels is de ‘papieren versie’ van de DVN minstens zo bekend. Want met lemmata uit het Vrouwenlexicon publiceerde Els Kloek in 2013 1001 vrouwen, dat in 2016 werd uitgeroepen tot ‘Het Beste Geschiedenisboek Aller Tijden’. Deze ‘encyclopedie van bijna een miljoen woorden over 1001 vrouwen’, kreeg in 2018 een eveneens succesvol vervolg: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw. Beide fraai verzorgde naslagwerken nodigen uit tot eindeloos grasduinen in de mini-biografieën van bekende en onbekende vrouwen.
Als ‘toetje’ na deze twee delen verscheen bij Vantilt, de uitgeverij van 1001 vrouwen, nu een bundel columns van Els Kloek. In het mooi geïllustreerde boekje Vrouwen en kinderen eerst geeft Kloek de lezers een inkijkje in de totstandkoming van haar magnum opus. En natuurlijk komen in de veertig korte en langere stukken een aantal opmerkelijke vrouwen voorbij. Ze vertelt boeiende verhalen over vrouwen die ooit invloedrijk, beroemd of berucht waren, maar nu soms zo goed als vergeten zijn. Over ‘feministes’ zoals naaister Roosje Vos (1860-1932) die de naaistersvereniging ‘Allen één’ oprichtte. En over opmerkelijke vrouwen als de orangistische freule Judith van Dorth, die in 1799 werd gefusilleerd wegens hoogverraad.
Kloeks columns werden eerder, vanaf 2003, geplaatst in periodieken zoals Geschiedenis Magazine en Genealogie. Langere stukken verschenen in onder andere het Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis en De Volkskrant. Een recent artikel gaat over het gewraakte thema van de Boekenweek 2019: ‘De moeder de vrouw’. Sommige bijdragen zijn bewerkt of ingekort. Zo’n bundeling van oudere stukken werkt niet altijd. Sommige bijdragen zijn echt wat te gedateerd, al geeft Kloek in een kort naschrift informatie over de actuele stand van zaken. Ook zijn er bijna onvermijdelijke dubbelingen. Maar Kloeks enthousiasme en haar onblusbare strijdlust voor de vrouwengeschiedenis maken de stukken nog steeds heel leesbaar. Ze heeft een goed oog voor aansprekende petite histoire, zoals in de column over Rembrandts tekening van de olifant Hansken. Kloek kent de kracht van treffende metaforen. Zo schrijft zij: ‘Een variatie op het thema van de excuustruus is wat ik altijd graag het ‘smurfin-effect’ noem […] alleen maar gekenmerkt door hun vrouwzijn.’ Kloek breekt een lans voor de basis van het vak: gedegen archiefonderzoek. Zij prijst de noeste arbeid van de ‘stamboomvlooiers’ die Genealogie lezen. Tot slot blijken cijfers (‘namen en rugnummers’) onmisbaar voor een goed begrip van het verleden. Dat 49,3% van de dames in de DVN kinderloos was, vond ik bijvoorbeeld heel treffend.
De bundel leest vooral als de autobiografie van het professionele leven van de historica Els Kloek. Aan de hand van voorvallen uit haar persoonlijke leven, observaties en onderzoekservaringen schetst zij een duidelijk beeld van de keuzes die zij moest maken, als samenstelster van 1001 vrouwen en als lid aan de Canoncommissie. Zo schrijft zij over de DVN: ‘Het project heeft an sich geen feministische inhoud, maar is wel een feministische daad. Het simpele idee erachter is dat er in het verleden ook vrouwen zijn geweest en dat het interessant kan zijn om hun sporen te traceren.’
Is Kloek een biograaf? Ja zeker. Zij schreef en redigeerde niet alleen honderden mini-biografieën, maar schreef ook uitvoeriger over vroegmoderne vrouwen zoals Kenau Hasselaar, Magdalena Moons en Keetje Hodson. Vrouwen en kinderen eerst bevat dan ook enkele nuttige lessen voor auteurs (en lezers) van dikke, uitputtende biografieën. Ten eerste dat kort goed is. Dat je in iedere alinea de naam van je biografeling moet noemen om de aandacht van je lezer vast te houden. Dat chronologie de enige manier is om een mensenleven goed in kaart te brengen. En dat niemand een subject mag ‘claimen’ voor een biografie of andere publicaties, want: ‘Kan het leven van iemand anders van jou worden?’
Net als de twee delen 1001 vrouwen is Vrouwen en kinderen eerst vooral een boek om in te grasduinen. Om af en toe een stukje te lezen en instemmend te knikken. Zo blijf ik denken: ‘Wat een interessante vraag ja, sinds wanneer zijn Nederlandse vrouwen eigenlijk aanwezig bij begrafenissen?’ Hopelijk zoekt Els Kloek dat nog eens grondig uit.
Vrouwen en kinderen eerst. Over 1001 vrouwen, de canon en ‘de achterkant’ van de geschiedenis
Els Kloek
Vantilt
ISBN 9789460044540
Verschenen in september 2019
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 17,50)Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 17,50)
