Willem van Oranje is misschien wel een van de meeste gebiografeerde mensen uit de Nederlandse geschiedenis. Dat heeft enerzijds te maken met het feit dat hij een man is geweest die op een cruciaal moment in de vaderlandse geschiedenis – door toeval en noodlot – de cruciale man op de cruciale plek bleek te zijn. Hij werd – doordat zijn neef René van Chalon kinderloos stierf – toevallig erfgenaam van belangrijke bezittingen in de Nederlanden. Toen hij met Anna van Buren trouwde werd hij een van de machtigste mannen aan het hof van Karel V. Hij was in zijn jeugd Luthers opgevoed, maar moest zich aan het hof van Karel V tot het katholicisme bekeren. Na zijn tweede huwelijk met Anna van Saksen bekeerde hij zich opnieuw tot het Lutherse geloof en zijn laatste vrouw, Louise de Coligny, was overtuigd protestants. Willem van Oranje was, in zeker zin, de verpersoonlijking van de geloofsvrijheid die een van de oorzaken was van de Opstand. Doordat Filips II voortdurend in Spanje verbleef, ontstond er in de Nederlanden een machtsvacuüm dat hij door zijn ervaring en aanleg prima op kon vullen.
Het is moeilijk grip te krijgen op Willem van Oranje. Wie is deze man en waarom deed hij wat hij deed? Ondanks al onze kennis over hem en de grote hoeveelheid archiefmateriaal die bewaard is gebleven, blijft hij in zekere zin een enigma. Men is er zelfs nooit achter gekomen waarom Willem van Oranje Willem de Zwijger werd genoemd.
Ook in deze biografie Willem van Oranje. De jonge prins als edelman en militair van Jeroen Punt en Louis Ph. Sloots, conservatoren bij het Nationaal Militair Museum, wordt dit raadsel niet opgelost. Punt en Sloots verdedigen het volgende standpunt: Willem van Oranje zweeg over het feit dat alle hervormden na het tekenen van de vrede tussen de Spaanse (Filips II) en Franse (Henri II) koning, uitgeroeid zouden worden, waarvan Henri II hem op de hoogte had gesteld. Omdat Willem van Oranje dit jaren lang voor zich zou hebben gehouden, zou hij de bijnaam ‘De Zwijger’ hebben gekregen, maar – haasten de auteurs zich hieraan toe te voegen – ‘zekerheid hierover is er allerminst’.
Dat klopt. Net zoals het bijvoorbeeld onzeker is waarom hij Anna van Saksen trouwde, waarom hij zo makkelijk van geloof wisselde, waarom hij op belangrijke momenten zo twijfelde wat hem te doen stond, waarom hij niets deed tegen plunderingen en genocide, en vooral: waarom Oranje de strijd met Spanje (en Filips II) überhaupt aanging! Ook is er twijfel over het feit of Willem nu eigenlijk wel zo’n goed veldheer was.
Over dat laatste zijn de schrijvers van deze biografie duidelijk. Zij vinden Willem van Oranje wel degelijk een goed veldheer. Weliswaar heeft hij geen grote veldslagen op zijn naam staan, maar hij was een groot veldheer in dier voege dat hij veldslagen voorkwam. Zoals de auteurs schrijven: ‘(…) de allerbeste veldheer is niet diegene die uitmuntend kan vechten, maar degene die een fysiek gevecht weet te voorkomen.’
Leger
Het is in ieder geval duidelijk dat Willem van Oranje in staat was om een groot leger op de been te brengen en te leiden. Ook is volkomen duidelijk dat hij en zijn familie enorme hoeveelheden geld hebben betaald om dat leger overeind te houden. Hij heeft het eerste reglement voor het leger geschreven en daarmee geprobeerd de discipline te verbeteren en hij werd per slot van rekening opperbevelhebber van een Nederlands leger. Karel V had veel vertrouwen in de militaire kunsten van de prins want hij benoemde hem tot opperbevelhebber –tegen de wil van zijn adviseurs – ondanks dat hij slechts 22 jaar was. Deze aanstelling was zó eervol voor de prins dat hij er een kwart eeuw later in de Apologie op terugkwam door te zeggen dat hij het niet over deze aanstelling wilde hebben omdat hij niet op wilde scheppen! ‘Willem was een denker,’ aldus de auteurs. ‘Hij schuwde het vechten niet, maar deed het alleen als het echt moest. Dat is later vaak verkeerd uitgelegd. Wat is er mis met voorzichtigheid?’
We komen in deze biografie veel te weten over de militair. Veel minder over andere kanten van zijn leven en dat is de auteurs niet euvel te duiden want dat was ook niet hun doel. Wel geeft het boek een interessant kijkje in zijn jeugd en in de familiegeschiedenis van de prins en natuurlijk worden belangrijke punten in zijn leven: zijn huwelijken, zijn relaties met zijn broers en met Filips II en ten slotte zijn dood kort aangestipt.
Tentoonstelling
Het boek is (mede) bedoeld als catalogus bij de tentoonstelling ‘Willem’ die vorig jaar in het Nationaal Militair Museum in Soesterberg te zien was. Het lopende verhaal in het boek gaat over het leven van de militair Willem van Oranje. Dit verhaal wordt afgewisseld met teksten over uiteenlopende onderwerpen, die – meestal aan de hand van de tentoongestelde objecten – worden behandeld of uitgediept.
Een van deze objecten is de bevelhebbersstaf, die tijdens het voorbereiden van de tentoonstelling boven water kwam, waarop het wapen van Willem van Oranje staat en die gebruikt is bij de roemloos verloren slag op de Mokerhei. Maar ook is er een kinderharnas te zien van Willem, veel portretten, het beroemde smeekschrift van de lage adel aan Margaretha van Parma en natuurlijk de beroemde Acte van Verlatinghe, waarin Filips II niet langer erkend wordt als heerser over een aantal Nederlandse provincies.
Het prachtig vormgegeven boek is prima te lezen los van de tentoonstelling. Niet – misschien – als je iets wil weten over de negatieve kanten van de prins. Daarvoor is het boek te veel ´op de hand´ van de prins, kun je bijna zeggen. Maar het boek is zeker interessant voor wie meer wil weten over Oranje als militair en over de militaire veldslagen voor en aan het begin van de Opstand.
Willem van Oranje. De jonge prins als edelman en militair
Jeroen Punt en Louis Ph. Sloots
WalburgPers
ISBN 9789462492875
Verschenen mei 2018
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 19,95)
