Dat vrouwen al een flink aantal decennia bezig zijn aan een inhaalslag, op alle terreinen denkbaar, is bekend. Dat er nog veel werk aan de winkel is, blijkt ook dagelijks. Bewijs daarvoor vinden we in de MeToo discussie, waar het – ik leg het nog een keertje uit – niet alleen gaat om het feit dat mannen dingen met/tegen vrouwen doen die niet mogen. Het gaat om het misbruik dat mannen keer op keer maken van hun positie in de wereld.
Of we vinden dat bewijs in het nieuws dat IJsland het eerste land is waar het onwettig is een vrouw minder te betalen voor hetzelfde werk als een man. Je zou toch denken dat dat ondertussen de normaalste zaak van de wereld is. Dat vrouwen bergen werk verzetten weet iedereen. Ze slaan zich er alleen niet zo openlijk over op de borst, dus is dat werk vaak minder zichtbaar.
Vrouwenlexicon
Om aan die onzichtbaarheid iets te doen begon historica Els Kloek in 2003 het digitale vrouwenlexicon. Dat resulteerde in 2013 in 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, dat in 2016 door lezers van Historisch Nieuwsblad werd verkozen tot ‘Beste Geschiedenisboek Aller Tijden’.
Alle reden voor een vervolg. Wat een enorme schat aan informatie heeft Els Kloek met haar auteurs verzameld in de tweede multibiografie 1001 Vrouwen in de 20ste eeuw.
In eerste instantie schrikt de betonblokkerige vorm van het boek af maar als je de tijd neemt en even goed tot je laat doordringen wat je nu eigenlijk in handen hebt, neemt blijdschap de overhand. Het is wat er op staat; “een naslagwerk dat leest als een spannend boek over de twintigste eeuw, waarin de deuren voor vrouwen langzaam maar zeker opengaan.”
Spannend, omdat bij iedere pagina die je opslaat, er een smakelijk opgediende – de vormgeving van boekontwerper Irma Boom is dit keer zowel buitengewoon doordacht als praktisch en leesbaar – levensgeschiedenis van een bekende, minder bekende of totaal onbekende vrouw te zien is.
Het lezen van dit boek is een feestje, ook doordat vorm en inhoud zo mooi samenwerken. Els Kloek heeft, samen met een achterin het boek geplaatste lijst van auteurs, de schijnwerper gezet op vrouwen die een rol in ons maatschappelijk leven hebben gespeeld, of dat nog steeds doen doordat ze het goede voorbeeld hebben gegeven. Het is inhoudelijk teveel om in korte tijd te behappen. Daarom schrijf ik deze recensie zoals ik het boek lees. Ik sla een pagina op en beschrijf wat ik tegenkom.
Vrouwen
De eerste ‘openklap’ brengt me midden in het gele katern foto’s. De informatiestroom in het boek wordt onderbroken door felgekleurde katernen met foto’s die de vrouwen tegelijkertijd uitlichten en generaliseren. Een fascinerende vondst. De linkerpagina heeft nummer 336, ik zie een vrouw van middelbare leeftijd, zittend, handend over elkaar gevouwen, met haar zoals mijn oma dat had. Scheiding in het midden en het lange haar achterop haar hoofd in een knotje gedraaid. De stoel waar ze op zit is rechthoekig, eenvoudig. Waarschijnlijk ben ik beïnvloed doordat ik net het boek I love you Rietveld op mijn ‘te lezen’-stapel heb gelegd, maar ik vermoed dat het Truus Schröder is.
Op de rechterpagina, met nummer 220, kijkt mij vanaf een klassieke houten stoel een enigszins kritisch, maar ook frivool kijkende dame aan met een grote bos haar met een mooie slag erin. Ik gok op iemand uit de wereld van het toneel of de klassieke muziek.
Om mijn vermoedens te bevestigen of ontkrachten ga ik ze maar eens opzoeken.
Eerst het lemma met nummer 336: Jaaaa, ik had gelijk! Het is binnenhuisarchitecte Truus Schröder van wie ik niks weet behalve dat zij medenaamgever van het Rietveld Schröderhuis in Utrecht is. In twee pagina’s lees ik over haar opvoeding, haar ideeën en haar werk. En over haar verhouding met de ontwerper Gerrit Rietveld, die tegen haar zei:”Jij strooit ideeën om je heen […] Ik veeg ze bij je op. Het zijn niet zomaar ideetjes. Je weet waar het heen moet. […] We moeten blijven samenwerken.” De rest van haar biografie ga ik lezen in het al genoemde boek Rietveld, I love you.
Geschiedenis
Dan blader ik terug naar lemma 220. Ik zat er niet heel erg veel naast, zo blijkt. De foto is van Elisabeth Kuyper, componiste en dirigente. Geboren in de Amsterdamse Jordaan als dochter van winkeliersechtpaar Joannes Kuyper en Elisabeth Johanna Frederika Robin. Ze studeert aan de Königliche Hochschule für Musik in Berlijn en componeert een Ballade voor cello en orkest, die Max Bruch in 1903 dirigeert. Haar werk werd uitgevoerd door het Berlijns Philharmonisch Orkest.
Op deze manier test ik mezelf en school ik me bij in de kennis van de geschiedenis vanuit vrouwelijk perspectief, iedere avond de komende winter. Dat is nodig, is me vanaf het begin van deze ‘spoedcursus’ overduidelijk. Hoewel ik een behoorlijk aantal namen wel ken, weet ik van tachtig procent van de vrouwen achter die namen niet wat ze in het verleden hebben gedaan. Dus weet ik ook niet wat ze hebben betekend voor de generaties die na hen kwamen.
1001 Vrouwen is een vrolijk makend geheel. In het Amsterdam Museum staat op de tentoonstelling die bij dit veelomvattende geschiedenisproject hoort, onlangs geopend door koning Willem Alexander, een boekenautomaat in de vorm van het boek. Je kunt er zo deze kolos ‘uit de muur’ trekken. Aandacht genoeg momenteel, hopelijk blijft die nadat de tentoonstelling in maart volgend jaar is afgelopen. Gewoon, omdat het door die aandacht een vanzelfsprekend onderdeel van ons geschiedenisonderwijs is geworden. Dat zou helemaal mooi zijn.
1001 Vrouwen in de 20ste eeuw
Els Kloek e.a
Uitgeverij Vantilt
ISBN 9789460043864
Verschenen Oktober 2018
