Philips Willem, zo heette de eerste zoon van Willem van Oranje en zijn eerste vrouw Anna van Buren, geboren in 1554 in Buren. Hij was dus de erfopvolger van zijn vader, die al op jonge leeftijd een man van betekenis was in de Nederlanden. Een grote rol was er dus voor Philips Willem weggelegd. Net als zijn vader, was hij op een cruciaal moment in de Nederlanden terechtgekomen.
Philips Willem. Alleen al zijn naam wijst op de tweespalt die 80 jaar lang de Nederlanden zou verscheuren, met aan de ene kant Koning Philips II (naar wie hij vernoemd is) en aan de andere kant Willem van Oranje (die op het moment van de geboorte van zijn zoon nog een goede relatie met de koning had).
Maar niets wees nog op zijn vreemde lot in het begin van zijn leven. Hij werd opgevoed door zijn verwanten. Zijn moeder overleed toen hij 4 was, en op 11-jarige leeftijd werd hij naar Leuven gestuurd om daar te studeren en voorbereid te worden op het leven van een machtig edelman. Leuven was een belangrijke universiteit in die tijd en veel zonen van de hoge adel trokken naar dit onderwijsinstituut. Toen hij 13 was, werd hij op bevel van koning Philips, door Alva naar Spanje gestuurd. Philips II hoopte op deze manier Willem van Oranje tegen te kunnen houden bij diens pogingen om de macht in de Nederlanden naar zich toe te trekken. Ook hoopte hij, door Philips Willem een roomse opvoeding te geven, invloed te houden op de Nederlandse machthebbers. Philips Willem leidde in Spanje een leven in eenzaamheid en afzondering. Hij kon studeren maar mocht nauwelijks contact met zijn familie onderhouden.Zo verdween hij uit het centrum van de macht, dat – na de dood van Willem van Oranje – werd opgevuld door diens andere zonen: Maurits en Frederik Hendrik.
Terug naar de Nederlanden
Pas in 1596, op 42–jarige leeftijd keerde hij terug naar zijn vaderland en zijn familie, die daar beide niet op zaten te wachten. Door middel van veel diplomatieke zendingen werd een soort oplossing gevonden, waarbij Philips Willem een deel van zijn materiële erfrecht kreeg. Wel moest hij in de zuidelijke Nederlanden blijven en mocht hij zich geen politieke of bestuurlijke macht aanmeten. Die bleef in handen van zijn halfbroers en van de Staten-Generaal.
Philips Willem trouwde op 52-jarige leeftijd met Eleonara de Bourbon-Condé (een gearrangeerd huwelijk) maar op 62-leeftijd overleed hij aan de gevolgen van een medische misser. (Tijdens een klysma scheurde de darmwand). Hij had zelf geen kinderen. Ondanks dat de relatie met zijn halfbroers, op zijn zachtst gezegd, niet optimaal was, vermaakte hij in zijn testament al zijn bezittingen aan Maurits.
Terecht vergeten?
P.J. Schipperus probeert in deze omvangrijke biografie het leven van Philips Willem te reconstrueren. Veel materiaal heeft hij daarvoor niet. Met name over zijn jeugd en de tijd die de erfprins in Spanje doorbracht, is bijzonder weinig bekend. In de biografie komt Philips Willem als personage pas op pagina 51 ter sprake, waarin één alinea wordt gewijd aan de moeite die Willem van Oranje zich getroostte om een speelkameraad voor zijn oudste zoon te zoeken.. Pas in de laatste vier hoofdstukken, die gaan over de tijd waarin Philips Willem probeert terug te keren naar Nederland, komt hij centraler te staan in deze biografie.
Zoals gezegd, er is erg weinig bekend over deze ‘verloren’ zoon van Willem van Oranje, die voor de meeste mensen ook een onbekende is. Schipperus probeert deze leemte op te vullen met dit boek. Maar eigenlijk laat hij zien dat deze zoon terecht vergeten is, dat hij voor de Nederlandse geschiedenis nauwelijks iets betekend heeft. Het feit dat zijn zoon in Spanje gevangen zat heeft geen enkele invloed gehad op de handelswijze van Willem van Oranje of diens opvolgers. Philips Willem was een vreemdeling. Zowel de Nederlanders als de Spanjaarden bekeken hem met argwaan. Ook voor de lezer van deze vuistdikke biografie blijft hij een vreemdeling. Wat zijn drijfveren waren, hoe zijn karakter in elkaar stak, kortom wat voor man het was: we komen het niet te weten. Hij kon af en toe driftig zijn, schrijven sommige van zijn tijdgenoten.
Bronnen
Toch is dit een interessant boek. Niet zozeer om het leven dat besproken wordt, maar veeleer om wat er om dat leven heen gebeurde, de opmaat naar de Opstand en de Opstand zelf. Op zeer minutieuze wijze heeft Schipperus, die decennialang materiaal verzameld heeft over de geschiedenis van ons koningshuis, duizenden brieven en andere archiefstukken gelezen en geanalyseerd. Daardoor geeft hij ons, bijna van dag tot dag, een schitterende inkijk in de gedachten, handelingen en machinaties van de hoofdfiguren uit die tijd. Ze schreven het een en ze deden het ander.. Duidelijk wordt hoe men op Machiavellische wijze probeerde zijn of haar doel te bereiken, waarbij men vaak over lijken ging. Het boek is misschien geen biografie in de ware zin van het woord maar wel een onmisbaar bronnenboek voor iedereen die zich bezighoudt met de Opstand.
Philips Willem. De verloren zoon van Willem van Oranje
P.J. Schipperus
Uitgeverij Omniboek
ISBN 9789401910705
Verschenen februari 2018
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 29,99)
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 29,99)
Op blz 16 tref ik al 4 fouten aan in het boek van de heer Schipperus:
1. Niet Ferdinand van Habsburg maar Philips de Schone is de vader van Karel V.
2. Hendrik III van Nassau-Breda leefde van 1483-1538 en niet van 1483-1558 zoals staat vermeld.
3. Cimburga van Baden was niet de vrouw van Johan V, maar van zijn broer Engelbrecht II van Nassau.
4. Engelbrecht II liet een paleis op de Coudenberg in Brussel bouwen en niet zijn grootvader Engelbrecht I, waarvan in het boek staat dat hij een paleis in Brussel had.