Raadselvader Berry Withuis gefileerd

Na biografieën van verzetsheld Pim Boellaard en koningin Juliana, waagde Jolande Withuis zich aan een biografie van haar eigen vader: journalist, schaker en communist Berry Withuis (1920-2009). Withuis legt op pijnlijke wijze bloot hoe zijn dogmatische communisme een stempel drukte op het gezinsleven. ‘Wij deden niet aan zoiets burgerlijks als emotionele bindingen tussen ouders en kinderen.’

‘Revolutie!, mijn vader sprak het woord uit op een toon waarop een ander zegt: ‘’Weekend!”’ Met dit soort rake observaties schetst Withuis haar vader: een doorgewinterd communist bij wie het partijbelang voor alles ging. Ook voor zijn eigen gezin.
Een orthodox zwarte kousengezin op de Veluwe was een toonbeeld van gezelligheid vergeleken met het communistische gezin waarin Jolande Withuis (1949) opgroeide. Van intimiteit of genegenheid was geen sprake. Aangezien elkaar knuffelen uit den boze was, knuffelden de gezinsleden dan maar de hond. ‘Hij had een mooi leven, onze Fide.’ Zelfs aan ‘sentimentaliteiten’ als gedag zeggen deden de Withuizen niet. Voor haar en haar broer had hun vader geen oog. Haar vader hechtte meer aan een goed verhaal dan aan een goed gesprek. Tot zijn favoriete behoorden de twee over hoe hij Jolande als kind was vergeten.

Ontlastende bewijzen

Withuis beschrijft het allemaal op een onsentimentele manier, met ironie en onderkoelde humor. Ze fileert haar vader tot op het bot. Maar ze blijft ook de dochter die tegen beter weten blijft hopen op ontlastende bewijzen: ‘Ergens in mijn achterhoofd blijf ik hopen dat hij met zijn harde maatregelen zijn karakter misschien geweld aandeed.’
Ze bekent zich te schamen om sommige dingen op te schrijven. Bijvoorbeeld hoe haar vader VVD’ers op kleine krukjes liet zitten tijdens een schaaktoernooi dat hij organiseerde. Pijnlijke vragen gaat ze niet uit de weg. Zou haar vader geweld tegen medeburgers hebben gebruikt als de communisten het voor het zeggen hadden gekregen in Nederland? Ze kan het niet geloven. Of wil het niet geloven?

Verklaringen

In Raadselvader zoekt Withuis naar verklaringen voor haar vaders bekering tot het communisme en zijn mentale afwezigheid in het gezin. In haar onderzoek werd ze geholpen door het dossier dat de binnenlandse veiligheidsdienst jarenlang over hem bijhield. Tijdens de Koude Oorlog vreesde de dienst dat Withuis spionagecodes zou verstoppen in zijn schaakverslagen.
Berry Withuis groeide op in een gereformeerd gezin in Zutphen. Na het vroege overlijden van zijn vader -Berry was twaalf- voelde hij zich door zijn moeder in de steek gelaten. Zo kreeg hij van haar niet de kans om door te leren. Ze was in geloofszaken orthodoxer dan zijn vader. Berry ontwikkelde hierdoor een afkeer van het geloof en werd communist.
Over de oorlog sprak Berry Withuis niet. Zijn dochters speurwerk brengt aan het licht dat hij tewerkgesteld was in het Duitse Bochum, in een kamp heeft gezeten en waarschijnlijk traumatische ervaringen heeft gehad. Na de oorlog stortte Withuis als gevolg hiervan een tijdje fysiek en psychisch in. Het communisme gaf hem houvast, werd een overlevingsstrategie. Samen tegen de buitenwereld. ‘Verontwaardiging ging hem makkelijker af dan verdriet, melancholie en ontroering.’

Journalist

Na de oorlog schreef Withuis voor de communistische krant De Waarheid. In de eerste jaren had de voormalige verzetskrant een hoge oplage, maar die slonk snel toen de Koude Oorlog een einde maakte aan de tijdelijke sympathie voor communisten. De buitenwereld die hen buitensloot werd een gezamenlijke vijand, wat de onderlinge verbondenheid maar ook de isolatie versterkte. Alsof de bezetting terug was en ze weer in de illegaliteit moesten opereren. ‘Dit treurige leven in deze zelfgekozen gevangenschap zag men aan voor geluk’, analyseert Withuis.
Uiteindelijk keerde Berry Withuis De Waarheid de rug toe. Waarom hij dat deed is een van de raadsels: had hij onenigheid op de redactie, vond hij de kwaliteit onder de maat, of was er gewoon geen werk meer voor hem toen de oplage daalde?

Schaken

Berry Withuis was van jongs af aan een fervent schaker. Schaken was voor hem een manier om mensen te ontmoeten zonder daadwerkelijk met ze te communiceren, analyseert zijn dochter. Het verklaart volgens haar veel van zijn plezier in het spel, dat bovendien uitstekend paste bij het communisme. Withuis haalde als organisator van schaaktoernooien met behulp van zijn partijconnecties Russische grootmeesters naar Nederland en verkeerde met hen op vriendschappelijke voet. Nadat hij De Waarheid de rug had toegekeerd verzorgde hij jarenlang een schaakrubriek in het AD.

Autobiografisch

De biografe analyseert haar vader maar doet ook het nodige zelfonderzoek. Waarom duurde het zolang voor ze zich afkeerde van het communisme? Haar antwoord: ze waren buitenstaanders in de maatschappij, dan rebelleer je niet tegen je ouders maar ben je loyaal.

Na in haar puberteit wat andere stromingen te hebben beproefd, meldde ze zich op haar negentiende dan ook netjes aan bij de Communistische Partij. Toen haar vader hier via zijn partijcontacten lucht van kreeg, stak hij er vreemd genoeg een stokje voor. Ze moest haar lidmaatschap opzeggen en werd onder een soort curatele gesteld. Ze moest eerst bewijzen dat ze het lidmaatschap waard was. Waarom verzette haar raadselvader zich tegen haar lidmaatschap en ‘gaf hij haar aan’? Kwam het omdat hij in zijn hoofd nog steeds in de illegaliteit leefde, waarin je zelfs je eigen dochter niet kon vertrouwen? Of wilde hij haar juist beschermen tegen de partij?

Uiteindelijk werd ze lid en was in het begin zelfs fanatieker dan haar vader. Het koste haar vervolgens nog jaren om zich los te maken uit het communistische milieu. De eerste keer dat ze verstek liet gaan bij de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking -een verplicht nummer in communistische kringen- lukte haar dat alleen dankzij een flinke dosis diazepam. Ze kreeg angstaanvallen en pas vele psychiaterbezoeken later kon ze afscheid nemen van haar beeld van haar ‘perfecte’ ouders.

Raadselvader. Kind in de Koude Oorlog
Jolande Withuis
De Bezige Bij
ISBN 9789403106007
Verschenen in februari 2018

Bestelinformatie

Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel hier als hardcover bij Athenaeum Boekhandel (€ 19,99)
Bestel hier als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 12,99)

Bestel hier als hardcover bij bol.com (€ 19,99)
Bestel hier als ebook bij bol.com (€ 12,99)