A Fish Called Harry. Michael Palin over zijn oudoom Harry

Michael Palin is een bekend gezicht op televisie: presentator van BBC-series over vreemde landen en volkeren en eerder als acteur in de Monty Python producties. Ook speelt hij de stotteraar in de hitfilm A Fish Called Wanda (in mijn top-10) en heeft hij als schrijver onder meer naam gemaakt met de publicatie van zijn dagboeken. Hij heeft de verleiding van Hollywood weerstaan, dankzij, denk ik, zijn fascinatie met de geschiedenis van zijn eigen familie en van zijn vaderland, Groot-Brittannië.

In deze biografie van zijn oudoom Harry maakt hij gebruik van alle research die hij al had gedaan voor het verhaal over zijn grootvader Edward, van wie Harry een van de nogal afwijkende kinderen was. Geen studiebol, geen jongen die ook priester wilde worden maar een jonge kerel die het benauwende Engeland verliet om eerst in koloniaal India te gaan werken als eenvoudige spoorwegbeambte (50.000 km rails lagen er toen al) en later als opzichter bij een theeplantage, daarbij geholpen door een liefdevolle familie die toch ook blij was dat ze van de “lastpak”af waren. Na een korte onderbreking in het vaderland emigreerde hij vervolgens tijdelijk naar Nieuw-Zeeland om als knecht op een boerderij  de handen uit te mouwen te steken. Daar was hij toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak en hij zich meldde als vrijwilliger voor het leger. Op 32-jarige leeftijd liet hij in 1916 het leven  bij de Slag om de Somme, die schandvlek in de geschiedenis van Britse generaals, die het door hun stommiteiten en hun minachting voor de levens van gewone soldaten presteerden om in één dag meer dan twintigduizend mannen zinloos de dood in te sturen. Zijn lichaam is nooit teruggevonden, bedolven onder de modder ter plekke of uiteengespat door een zware Duitse bom. Zijn naam H.W.B. Palin staat op een monument bij de Somme, zag zijn achterneef in 2008, onder de vele duizenden van wie het lot “Known Only Unto God” is.

Wereldreiziger

Was Harry niet zo ondernemend geweest, dan was de biografie er nooit gekomen. Hij zag Egypte, Sri Lanka, India, Tasmanië, Nieuw-Zeeland, Turkije (verloren slag om Gallipoli), het Middellandse Zeegebied en op het laatst dus Frankrijk, dat hij vanaf Marseille in de trein aan zich voorbij zag trekken, op weg naar het front bij de grens met België.

Palin weet de schaarse foto’s van Harry, zijn briefkaarten en brieven aan het thuisfront en de summiere informatie in Harry’s dagboeken (vaak “vandaag niets”) aan te vullen met wetenswaardigheden uit diens militaire dossiers (“een onvolgroeide testikel”), correspondentie van zijn ontevreden werkgevers (“hij lijkt zich niet erg in te spannen”), dagboeken en notities van kameraden, heel veel korte brieven aan en van vriendinnen, details uit bevolkingsregisters en waar Palin c.s. verder maar de hand op wisten te leggen. De lijst van mensen die Palin bij zijn zoektocht hebben geholpen is lang (veel Monty Python fans vermoed ik) en iemand anders heeft de tekst in de kwetsbare dagboekjes ontcijferd en uitgetypt.

Pakjes

De dagboeken vertellen  genoeg over Harry’s kroegentochten, hoe hij zichzelf Urdu leerde, de prostituees op elke plek waar veel ongehuwde Britse mannen samenklonterden, zijn gehechtheid aan douchen, nieuwe kleren, schone lakens, sigaretten (toen beschouwd als heilzaam) en de vele up en downs met zijn gezondheid (de slag om de Somme is begonnen maar Harry gaat naar de dokter “vanwege een hardnekkige verkoudheid”). Ontroerend is zijn dankbaarheid voor de vele pakjes die hij vooral van vrouwen in het vaderland ontving, met etenswaren, sokken, kranten en tabak. Ik wist niet dat er zo’n efficiënt postsysteem in het Britse leger bestond tijdens de Eerste Wereldoorlog, het zal zeker geholpen hebben het moreel hoog te houden (een vergeten praktijk tijdens de Nederlandse deelname aan de Korea-oorlog).

Het helpt ook dat Palin al eerder tijdens zijn werk voor de BBC vele locaties zoals Mumbai (Bombay) had bezocht en dat sommige van Harry’s plekken ook het territorium waren van zijn eigen jeugd. Historische achtergronden worden kort gehouden, zoals over het Britse imperialisme, de slechte behandeling van de Ieren, het verloop van de oorlog en de Engelse klassenmaatschappij begin twintigste eeuw. Over de militaire veldslagen vertelt Palin de details voor zover die aan het lot van Harry raken.

Bij de Somme geeft Harry in zijn dagboeken uitgebreid lucht aan zijn woede over besluiten van de Britse legerleiding, de desinformatie en propaganda die hij leert doorzien. Het bevestigt het beeld dat je al van hem hebt gekregen: een sociale figuur, een man die vrienden voor het leven wist te maken, een gezellige drinker, geen snob, blij met het applaus dat hem en andere oorlogsvrijwilligers ten deel viel van de kant van de Nieuw-Zeelandse en Franse bevolking, een patriot die ondanks zijn onconventionele gedrag toch verknocht was aan Engeland en zijn familie – zoals Michael Palin zelf.

Het levert alles bij elkaar een kleurrijk mozaïek op over “a very small fish in a very big war”, verteld in soepel proza en zoals een BBC-professional betaamt, zonder jargon, academische abstracties, objectief maar invoelend, , geschikt voor alle leeftijden vanaf een jaar of dertien maar zonder kleutertaal, Dus leraren geschiedenis: doe hier iets mee. Leraren Engels: zet het op de leeslijst. #WeLoveHarry.

Mijn oudoom Harry – een verhaal over oorlog en familie
Michael Palin
Uitgeverij Het Spectrum
ISBN hardcover 9789000390076
ISBN e-book 9789000390083
Verschenen in september 2023

Bestelinformatie